Waar nu de Menenpoort verrijst, stond in vroegere tijden de Hangwaertpoort – de poort die naar het galgenveld leidde. Deze naam werd in de 17de eeuw verbasterd tot Antwerpenpoort. Vauban liet de Antwerpenpoort van een mooie gevel in Dorische stijl voorzien en plaatste er een mooie marmeren plaat, waarin in gouden letters de lof van Lodewijk XIV gezongen werd. Van 1804 tot 1815 luidde de officiële naam Napoleonpoort maar na Waterloo werd dat definitief Menenpoort.
Omdat de doorgang van de poort, 20 meter lang en slechts 3 meter breed, een voortdurend gevaar vormde voor het verkeer, werd ze uiteindelijk in 1862 gesloopt en vervangen door een weg van 13 meter breed. Intussen waren ook de vestingen tot prachtige parken omgetoverd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was de beruchte Menin Gate niet meer dan een doorgang in de vestingen, geflankeerd door de beelden van twee leeuwen die het stadswapen vasthielden. Deze, toen zwaar beschadigde, maar intussen gerestaureerde leeuwen werden overigens in 1936 aan Australië geschonken. Daar sieren ze nu het graf van de Onbekende Soldaat in het Australian War Memorial in Canberra. Uit dankbaarheid voor de gift kreeg de stad Ieper een jaar later het bronzen beeldje “Digger” door C. Web Gilbert dat nu te zien is in het In Flanders Fields Museum.
De Ieperse leeuwen klaar voor transport naar Australië.
Onder meer omdat langs de Menenpoort duizenden Britten naar het front optrokken, werd het de uitverkoren plek om het meest prestigieuze Britse monument te bouwen. Een ministerieel comité (het Battle Exploits Memorials Committee) moest kiezen op welke plaatsen en op welke manier de belangrijke wapenfeiten van de Britse legers in herinnering gebracht moesten worden. Na aanvankelijk even gedacht te hebben aan Edwin Lutyens viel de keuze voor de ontwerper al snel op Sir Reginald Blomfield, oud-voorzitter van het Royal Institute of British Architects en lid van de Royal Academy, bijgevolg één van de meest invloedrijke Britse architecten.
Reeds in de herfst van 1919 stelde hij voor een “triomfboog” te bouwen ter hoogte van de Menenpoort. Tegelijk was ook de Imperial War Graves Commission naar buiten getreden met een totaalconcept voor de herdenking van de duizenden doden van het Britse Rijk. Wie geen geïdentificeerd graf had, zou vermeld worden op een monument voor de vermisten. Omdat het geen zin had in Ieper twee grote Britse monumenten te hebben, én omdat Blomfield ook één van de hoofdarchitecten van de War Graves Commission was, werden beide projecten samengevoegd. Onder meer door de administratieve beslommeringen, maar ook omdat de Britten in eerste instantie hoopten een deel van de stad Ieper als ruïne te kunnen verwerven, duurde het nog twee jaar vooraleer Blomfields plannen definitief aanvaard werden.
Reginald Blomfield
Voor het algemeen uitzicht van de poort baseerde Blomfield zich op de (verdwenen) 17de-eeuwse Porte de la Citadelle in Nancy. De klassieke vormentaal waartoe de architect zich al een hele tijd bekeerd had, domineert het geheel. Omwille van zijn ontstaansgeschiedenis - monument ter herinnering aan wapenfeiten (Battle Exploits) maar ook monument ter nagedachtenis van de vermisten- heeft de Menenpoort een ietwat dubbel karakter: zowel triomfantelijk (bv. uitzicht als triomfboog, leeuw op oostzijde) als piëteitsvol (de namenlijsten, de sarcofaag op de westzijde). Daardoor kan iedereen er de interpretatie aan geven die hij wil. Zowel het ontwerp als het dubbel karakter van de Menenpoort waren niet zonder controverse. Reeds tijdens de bouw waren er tegenstanders, zoals oorlogsdichter Siegfried Sassoon, en hevige fans, zoals Stefan Zweig. Feit is echter dat de Menenpoort binnen de kortste keren uitgroeide tot een bedevaartsoord voor wie een familielid in de Salient verloren had.
Ondanks talrijke moeilijkheden tijdens de bouw, werd het grootse monument ingehuldigd op 24 juli 1927 in aanwezigheid van koning Albert I en veldmaarschalk Plumer. Tijdens de openingsceremonie speelden klaroenblazers van de Somerset Light Infantry voor het eerst de Last Post. Dat maakte sterke indruk op de Ieperse politiecommissaris Pierre Vandenbraambussche en hij vatte het plan op om een ceremonie met een meer permanent karakter op te zetten. De Last Post werd nog twee maanden lang na de inhuldiging gespeeld en dan nogmaals op 8 augustus 1928. Vanaf Wapenstilstandsdag 1929 werd het een dagelijkse gewoonte. Iedere avond sinds die 11 november 1929 heeft de Last Post weerklonken, of er nu weinig of geen volk was, ondanks hittegolf, sneeuwstorm of zwaar onweer. Enige onderbreking in deze lijst was de periode in de Tweede Wereldoorlog van 20 mei 1940 tot 6 september 1944, maar de dag zelf van de Bevrijding reeds werd de traditie hernomen.
De opening van de Menenpoort op 24 juli 1927 (Foto: In Flanders Fields Museum).
In 1930 werd het
Last Post Committee opgericht. Het comité is nog steeds een onafhankelijke vereniging die tot belangrijkste doel heeft de dagelijkse Last Post-ceremonie in ere te houden. Ze houdt zich onder meer bezig met het verzamelen van fondsen en het goede verloop van de ceremonie. Sinds haar instelling hebben talrijke binnen- en buitenlandse prominenten de Last Post bijgewoond. Onder hen zijn onder meer alle Belgische koningen sinds de Eerste Wereldoorlog, verschillende leden van de Britse koninklijke familie, oud-president Bush van de Verenigde Staten, Paus Johannes-Paulus II en Moeder Theresa.
Bron :
Dominiek Dendooven – Kenniscentrum In Flanders Fields Museum
De Menenpoort : beschrijving en technische gegevens.
De Menenpoort is een groot poortgebouw op een rechthoekige plattegrond, geïnspireerd op de klassieke triomfboog. Ze heeft drie doorgangen en is aan de straatzijden opgebouwd uit muurvlakken van rode baksteen en witte portlandsteen. Aan de kant van de Maarschalk Frenchlaan zijn op de zuilen nog littekens uit de Tweede Wereldoorlog te bemerken. De doorgangen zijn uitgevoerd in witte natuursteen en springen vooruit. De hoge middelste doorgang is rondgebogen, met zware sluitsteen. De twee buitenste zijn vlak, eveneens met zware sluitsteen. Classicistische gevelordonnantie : kolossale Dorische zuilen op hoge vierkante sokkels, onder hoofdgestel met zware geprofileerde architraaf, fries met trigliefen waartussen schijven en een doorlopende geprofileerde kroonlijst op klossen. Op de onderzijde van de kroonlijst worden de fleur de lys, de unieroos en een gevleugelde, tweezijdige vlammende en bliksemde vuurmond weergegeven. De bekroning bestaat uit zware in- en uitspringende natuurstenen blokken, die vooraan versierd zijn met lauwerkransen en waarop in het midden aan de kant van de Maarschalk Frenchlaan een liggende leeuw geplaatst is die in de richting van het slagveld kijkt en aan de kant van de Meensestraat een sarcofaag met lijkwade en rouwkrans.
Aan de zijden bevindt zich op de hoogte van de vestingmuren een galerij met zes Dorische zuilen uit witte natuursteen. De bakstenen hoekrisalieten hebben een smalle rechthoekige doorgang uit witnatuurstenen blokken en zijn bekroond met een opengewerkte eikenbladeren lauwerkrans met trofeeën en een aanziende leeuw. De zuilen zijn onderling verbonden door een bronzen afsluiting versierd met rechtopzittende leeuwtjes op de paaltjes. Deze leeuwen zijn replica’s van de dieren die Albert Stevens ontwierp voor de balustrade van de Law Society Chancery Lane in Londen.
Aan elke kant een ontdubbelde trap bovenaan eindigend op een volutevormige balustrade uit witte natuursteen, treden uit hardsteen. Boven elke trap hangt een smeedijzeren lantaarn. Het interieur van de centrale hal is volledig uit witte natuursteen overwelfd met rondboogvormig tongewelf, versierd met cassettenplafond in gewapend beton tussen de gordelbogen; verlichting d.m.v. drie grote openingen, waarvan de zijkanten met brons bekleed zijn.
Aan de oostkant : boven de centrale doorgang twee bloemenguirlandes en boven de kroonlijst een tekstpaneel “To the armies of the British Empire who stood here from - 1914 to 1918 – and to these of their dead who have no known grave”; boven de voetgangersdoorgangen op de spiegels “Pro Patria” en “Pro Rege” aan de westkant herhaald.
Aan de binnenzijde : boven de linkerzijdoorgang “Ad majorem Dei gloriam. Here are recorded the names of officers and en who fell in the Ypres Salient but to whom the fortune of war denied the known and honoured burial given to their comrades in death”; boven de rechterzijdoorgang “They shall receive a crown of glory that fadeth not away”.
Op de zuilen kant Meensestraat: “This memorial was built and is maintained by the Commonwealth War Graves Commission.”. “Deze poort door de stammen van het Britsche Rijk ter eere van hun dooden opgericht wordt aan de burgers van Yper geschonken tot versiering van hunne stad en herinnering aan de dagen toen zij door het Britsche Leger tegen den inval beschermd werd” met puntjes tussen de woorden. “Erigé par les nations de l’Empire Britannique en l’honneur de leurs morts ce monument est offert aux citoyens d’Ypres pour l’ornement de leur cité et en commémoration des jours où l’Armée Britannique l’a défendue contre l’envahisseur » met puntjes tussen de woorden.
Op de stenen platen van de panelen binnenin de Menenpoort, tegen de muren van de trappen en onder de galerijen zijn ongeveer 55 000 namen ingebeiteld van vermisten en niet-geïdentificeerden vóór 15 augustus 1917.
Bouwgeschiedenis:
- juni 1923: aanvang funderingen
- februari 1924: aanvang paalwerk
- juni 1925: eerste steenlaag in de vestinggrachten
- oktober 1925: eerstesteenlegging van de hal
- juni 1927: afwerking
- 24 juli 1927: onthulling
Technische gegevens
De fundering voor de Menenpoort ligt op 12 meter (40 feet) diepte. In de grond werden 500 pijlers geslagen die als grondversterking dienen. Bij de opbouw werd gebruik gemaakt van 500 ton staal, 6000 ton steen en 11000 ton portlandcement. Het totale gewicht van de Menenpoort is 20000 ton. Ieder pijler die de boog schraagt weegt 4 ton. De hoogte van de poort meet van de grond tot leeuw of sarcofaag 25 meter (82 feet). De totale breedte bedraagt ongeveer 31 meter (104 feet), de breedte van de centrale hal is 20 meter (66 feet). De lengte van de poort is 42,5 meter ( 135 feet en 6 inch). Elk namenpaneel is 9,15 meter hoog (30 feet). Om van de centrale hal op de vestingen te geraken zijn er 52 trappen te beklimmen.
Bron : Dominiek Dendooven – Kenniscentrum In Flanders Fields Museum “Menenpoort & Last Post"