Opening Vredesmolen

Opening Vredesmolen - Klerken - 21/06/2014

Op zaterdagnamiddag 21 juni 2014 vond de opening plaats van de gerestaureerde Vredesmolen in Klerken.

Historiek Vredesmolen Klerken

Het is dankzij de volgehouden inzet van een team van toegewijde Klerkenaars en het gemeentebestuur dat deze molen een nieuwe bestemming gekregen heeft. De Vredesmolen is een stille getuige van de wreedheid van WOI in de Westhoek. Een uniek monument voor de vele gesneuvelden tijdens de slag van Houthulst op 28 september 1918. Een grafsteen om hen blijvend te herdenken.

1983: verder verval van de molen door inzakken groot stuk muur
1997: De dorpsraad lanceert een petitieactie “Red de stervende molen”. Er worden 650 handtekeningen verzameld op een totaal van 535 huizen.
1998: Een dossier wordt overgemaakt en er volgt een eerste beschermingsmaatregel.
1999: Het dossier wordt definitief goedgekeurd. Uit de dorpsraad wordt de huidige Vriendenkring opgericht. De molen wordt herdoopt tot Vredesmolen.
1 april 1999: beschermd als monument en als dorpsgezicht (molen en omgeving)
2006: verdere vernieling door storm
17 nov 2008: vergunning voor uitvoeren van dringende instandhoudingswerken aan de molenruïne
7 jan 2011: vergunning voor restaureren van de Vredesmolen
10 juli 2013: De voorlopige oplevering vond plaats. De definitieve oplevering is voorzien voor juni-juli 2014.

De Vredesmolen en zijn molengeschiedenis

Op de plaats van de huidige molen werd in 1766 een houten oliewindmolen opgericht door J.F. de Necker. In 1871 werd de molen verbouwd om ook graan te malen. Hiertoe werd de molenkast ingericht met drie zolders. In 1879 liet L. Vandenbussche de houten molen vervangen door een stenen stellingmolen met een ijzeren galerij. De molen bestond uit een benedenverdieping (olieslagerij voor kool- en lijnzaad) en vier zolders (graanmolen). De zolders waren in gebruik als stapelzolder, meelzolder, steenzolder en kapzolder.

In een bijgebouw, aan de zuidzijde van de molen, werd in 1880 een stoommachine geplaatst. Op die manier kon voortaan ook bij windstilte gewerkt worden. Dit bijgebouw, gekenmerkt door de aanwezigheid van een hoge schoorsteen, werd waarschijnlijk opgericht rond 1880. Op het einde van WOI was het volledig vernield. Het huidige bakstenen bijgebouw aan de oostzijde werd opgetrokken in de jaren 1920.

De olieslagerij, met kollergang, werd in 1901 verwijderd: oliemolens hadden op dat ogenblik hun economische nut verloren. De molen bleef echter in gebruik als graanmolen: tot het uitbreken van WOI werd in de molen graan gemalen.

Duitse soldaten bezetten Houthulst en Klerken

In oktober 1914 werd Klerken ingenomen door het Duitse leger. Al bij het begin van de oorlog was een groot deel van de bevolking van Houthulst en Klerken gevlucht voor de Duitse bezetter. Het front zal slechts op een boogscheut liggen en zo werd Houthulst met Klerken voor de Duitsers de laatste lijn voor het front. De Duitsers gebruikten het grondgebied van deze gemeenten om een sterk verdedigingsnetwerk uit te bouwen. Men noemt het “Etappengebied”. In de verlaten huizen van Klerken waren de Duitse officieren en soldaten ingekwartierd. Ook in de boerderij Van Coillie hier vlak naast de molen verbleven Duitsers.

De molen werd door het Duitse leger vrij snel in gebruik genomen als observatiepost. Door zijn ligging op de heuvelkam, 43m boven de zeespiegel, net achter de IJzervallei bood de molen immers een wijds strategisch panoramisch zicht.

Eindoffensief

Op 28 september 1918 werd door het Belgische leger het bevrijdingsoffensief ingezet. De Belgische troepen slaagden erin om het bos van Houthulst op één dag volledig in te nemen.

De afstand tussen de Blankaartvijver en de heuvelrug van Klerken was niet groot. Hierdoor leek het of de 1ste Infanteriedivisie (ID) bestaande uit de 2de, 22ste en 3de Linieregimenten de gemakkelijkste opdracht had. De sterke hellingsgraad zorgde echter voor heel wat problemen. De troepen vertrokken vanuit Merkem en konden vrij vlot de Franken- en Preussenstellung innemen. Bij de Bayernstellung ter hoogte van Jonkershove hadden ze iets meer weerstand, maar ook die hindernis werd vlug weggewerkt. In de loop van de voormiddag stonden de soldaten van het 22ste Linieregiment al in de puinhopen van Houthulst. Het 2de Linieregiment dat noordelijk het 3de op ’t Hoogkwartier moest volgen, had zich echter van weg vergist en was daardoor achter het 3de uitgekomen. De aanval van de 1ste ID werd dan ook stopgezet met als gevolg dat ze de heuvels van ’s Graveneik en Terrest niet meer konden innemen op 28 september.

De 10de ID moest Klerkendorp en de hoogtes van de Smisse met de molen (huidige Vredesmolen) innemen. De Duitsers konden vanop de heuvels de Belgen echter perfect bestoken en de aanvallen van het 19de en 20ste Linieregiment liepen op diezelfde dag vast op de heuvelflank op Terrest.

Op 29 september 1918 werd de molen uiteindelijk heroverd door het 2de, 3de en 22ste Linieregiment van het Belgisch leger. Het verhaal leeft dat de Duitsers via onderaardse gangen zijn gevlucht richting Zarren en Terrest. Het eindoffensief ging gepaard met het verlies van zeer veel soldatenlevens (554 militairen in Klerken aan Belgische zijde).

Restauratie

Aansluitend op de uitvoering van de eerste fase, de dringende instandhouding, werd van start gegaan met de opmetingen van de bestaande toestand en het uitwerken van een definitief ontwerp van de restauratie. Concreet werden volgende stappen gerealiseerd in navolging van de gemeenteraadsbeslissing van 20 mei 2010:

1. Metaalstructuur tot consolidatie van de standzekerheid

De ruïne werd geconsolideerd in zijn huidige toestand. Hiervoor werd een staalstructuur gebouwd in de molenromp, die de metselwerken definitief kan torsen. De staalstructuur zet aan op een gewapende funderingsplaat in beton. De hoofdstructuur bestaat uit 6 metalen kolommen en 5 horizontale structuren (omschrijvende zeshoek en binnendriehoek). Op de bovenste 4 niveaus van de horizontale hoofdstructuur, werd een passerelle gebouwd. De passerelles stemmen overeen met de niveaus van de vroegere molenzolders, zoals afleesbaar uit de bouwsporen van de vloeren en de schikking van de vensters.

Een secundaire structuur, die radiaalsgewijze op de hoofstructuur is bevestigd, draagt zowel de passerelles als het eigenlijke gewicht van het baksteenmetselwerk over naar de nieuwe metaalstructuur.

2. Toegankelijkheid van de molen

Een metalen trap geeft toegang tot de passerelles, op de niveaus van de verschillende verdiepingen. Op de gelijkvloerse verdieping werd de betonplaat vlak getrokken en geborsteld. De dubbele poort van de molen werd vervangen door een identieke kopie. De molenromp blijft steeds toegankelijk doorheen de vensters op de gelijkvloerse verdieping en de scheur, die open blijven.

3. Restauratie van het metselwerk

Het metselwerk van de molen werd gerestaureerd. Hiervoor werden de binnen- en parementen naar hun oorspronkelijk wandvlak hersteld. Het huidige silhouet van de molen werd hierbij integraal behouden. Er vonden geen reconstruerende metselwerken plaats. Zo bleef de scheur aan westzijde volledig open zoals het resultaat na de laatste instorting in 2007. Een aantal bijkomende ankertechnieken werden voorzien om de scheur aan oostzijde te consolideren: het plaatsen van kousankers en injectering van de scheur met groutmortel. Het vrije metselwerk bovenzijdes en zijkanten – als het ware de snede als grens waar vroegere metselwerken zijn ingestort – werd afgewerkt met een afdekprofiel in zink. Deze afdekking moet het metselwerk behoeden voor verder verval.

4. Maalderij

Aan het bijgebouw aan de molen, de voormalige maalderij, werden de metselwerken analoog hersteld. Ook hier werden metselwerken niet reconstruerend heropgetrokken (bijvoorbeeld de oostelijke kopgevel werd niet gereconstrueerd). Een nieuw dak boven de maalderij evoceert evenwel de vroegere dakvorm. Het dak laat toe om een beschutte plaats aan te bieden. Evenwel bleven de venster- en deuropeningen open, evenals de kopgevel aan oostzijde. Het dak is opgebouwd uit metalen profielen en werd afgewerkt met een houten bebording, waarop een zinkafwerking in staande naad.

5. Kelder van de maalderij

De kelder van de maalderij was tijdens de Duitse bezetting omgevormd tot schuilkelder. De constructiewijze van deze kelder kon tijdens de ontruimingen in de eerste fase volledig worden opgemeten. Deze constructie, bestaande uit houten balken, golfplaten als verloren bekisting en betonvloer, werd gereconstrueerd. De typische Duitse golfplaten met grote golf werden hiertoe gereconstrueerd. Op de gelijkvloerse verdieping werd de betonplaat vlak getrokken en geborsteld. In de kelder werd de bestaande baksteenklinkervloer behouden. Evenwel werd ze uitgenomen om op een betonplaat op volle grond te worden teruggeplaatst. De kelder van de maalderij werd a priori voorzien als enige af te sluiten ruimte. De deur werd hiertoe vervangen door een identieke kopie.

6. Elektriciteit

Een basisvoorziening werd voorzien. Voeding van enkele stopcontacten op de gelijkvloerse verdieping (achter de deur die toegang geeft tot de kelder) en in de kelder zelf werden voorzien. In de kelder werd een basisverlichting voorzien. Op de gelijkvloerse verdieping werd voorzien in een verlichting middels uplighters, die indirect licht geven door weerkaatsing tegen houten bebording en de metaalstructuur.

Ontsluiting

De restauratie van de molen was hoogstnoodzakelijk om dit stuk erfgoed te kunnen bewaren. Door de aangebrachte trappenconstructie krijgt de molenruïne haar functie terug van tijdens de Eerste Wereldoorlog toen ze dienst deed als uitkijkpost. Lopende projecten in samenwerking met de provincie West-Vlaanderen, VIVES Hogeschool en Regionaal Landschap IJzer en Polder (zie verder) dragen verder bij tot het uitdragen van deze erfgoedwaarde naar een nieuwe generatie bezoekers toe met oog voor de landschappelijke omgeving van de ruïne.

De restauratie van de molenruïne werkt als uitnodiging naar passanten en bezoekers toe om dit stukje erfgoed te betreden en van hieruit de landschappelijke waarde van de omgeving vast te stellen. Midden in deze groene omgeving wordt de Vredesmolen nu een toegankelijk uitkijkpunt in het kader van de herdenking van 100 jaar WOI naast sites als de Belgische militaire begraafplaats in Houthulst en de Driegrachtensite in Merkem. In het kader van deze herdenking wordt de site in de toekomst meer als toeristische erfgoedsite bekeken. De aanleg van de omgeving in samenwerking met het Regionaal Landschap IJzer en Polder draagt bij tot het creëren van een aantrekkelijke site waar mogelijkheid is om natuur, cultuur en ontspanning met elkaar te combineren. De projecten in samenwerking met VIVES en de provincie West-Vlaanderen laten ons toe om ook met het educatieve aspect naar buiten te komen.

Naar ontsluiting toe zijn verschillende projecten lopende:

Infoborden op de site en in de molen

In samenwerking met Westtoer werd de site inmiddels voorzien van een infobaken en fietsenstalling in het kader van de honderdjarige herdenking WOI. Samen met de Belgische militaire begraafplaats in Houthulst en de Driegrachtensite in Merkem vormt dit een van de drie WOI-ankerpunten binnen de gemeente. In de molen zelf worden in het najaar infoborden aangebracht met historisch tekst- en fotomateriaal om de rol van de molen tijdens WOI verder te kaderen.

Omgevingswerken op de site

In samenwerking met Regionaal Landschap IJzer en Polder wordt de omgeving van de molen van beplanting en zitmogelijkheden voorzien. Het einde van deze werken is voorzien tegen eind 2014.

Educatief project ‘WOI, een afgesloten hoofdstuk?’

In opdracht van het gemeentebestuur ontwikkelde VIVES Hogeschool een educatief pakket rond de honderdjarige herdenking van WOI. De molen maakt integraal deel uit van dit pakket. Heel specifiek wordt de historiek van en een bezoek aan de Vredesmolen meegenomen in:

Twee websites

Er worden twee websites ontwikkeld, één voor de lagere scholen en een voor de secundaire scholen. Deze websites brengen het ruime verhaal over WOI, maar staan in detail stil bij de impact van de oorlog op de omgeving van Houthulst. Niet alleen de historische context, maar ook vredes- en herinneringseducatie, kunst- en cultuureducatie komen uitgebreid aan bod.

Fiets- en wandelroutes

Er werd onder andere een digitale fietslus uitgewerkt die de Vredesmolen in Klerken verbindt met de Belgische militaire begraafplaats in Houthulst. Deze fietslus vormt een fysieke aanvulling op de websites en nodigt klassen en andere bezoekers (o.a. gezinnen met kinderen) uit om ter plaatse het oorlogsverleden van Houthulst aan de hand van getuigenissen, filmpjes, foto’s etc… op te ontlenen tablets te ontdekken. Ook in de omgeving van Merkem en van Jonkershove worden momenteel gelijkaardige digitale routes gefinaliseerd.

Daarnaast maakte VIVES in samenwerking met de dienst Vrije Tijd verder werk van een verhalenverzamelaar die kleine en grote verhalen uit of over WOI verzamelt en daarna de wereld weer instuurt (lancering op Open Monumentendag 2014), de opname van getuigenissen, de realisatie van een fotoboek met objecten en historisch interessante locaties, de blog http://eerstewereldoorloghouthulst.blogspot.be/ en de jaarlijkse oorlogskranten.

Voor meer info over dit project kan je terecht op de blog of bij de dienst Vrije Tijd, Markt 17, 8650 Houthulst, toerisme@houthulst.be, www.houthulst.be.

Provinciale auto-, fiets- en wandelroutes

De Vredesmolen bevindt zich op volgende routes: