DE AANWEZIGHEID VAN HET ELZASSER KORPS IN WERVIK EN MENEN IN 1914-1916

De geschiedenis van het Duitse XV. Armeekorps in Wervik en Menen tijdens de Groote Oorlog. EEN UNIEKE EN BOEIENDE TENTOONSTELLING IN HET NATIONAAL TABAKSMUSEUM.

Het regende pijpenstelen in Wervik die 29ste oktober 1914. De strijd om de “molshopen” van Kruiseke, Zandvoorde en Geluveld was in volle hevigheid aan de gang. Het geschut van de artillerie hoorde men tot in het centrum van Wervik. Het was oorlog en de troepen van de Duitse keizer waren al sinds het begin van de maand in het grensstadje aanwezig. Van over de Franse grens kwamen die dag verschillende regimenten van het XV. Armeekorps (een kleine 30.000 manschappen sterk) in trosjes Wervik binnen gemarcheerd na een lange reis. Het was vroeg donker die dag. Waar naartoe met het materiaal en vooral met de paarden. Het was een natte zoektocht om al die manschappen voor de nacht onder te brengen: sommigen trokken door naar Ten Brielen, anderen bleven in Wervicq-Sud steken. Ze zouden er de aanwezige Duitse strijdkrachten aflossen.  Sommige regimenten werden al in augustus 1914 ingezet en hadden gestreden in de Vogezen en in Lotharingen. Veel tijd hadden de manschappen van het XV. Armeekorps niet om Wervik te ontdekken. Ze werden onmiddellijk ingezet in het gebied tussen Geluwe en Geluveld enerzijds en Zanvoorde anderzijds.

De soldaten van het XV. Armeekorps dachten toen waarschijnlijk dat hun passage en aanwezigheid in Wervik en Menen heel tijdelijk was. Ze waren hier op doortocht en dachten om Ieper zo vlug mogelijk in te nemen. Het viel evenwel anders uit. De bosrijke heuvelende streek bleek een formidabele barrière. Wervik en Menen werden voor hen de kantonnenementsteden bij uitstek. De staf van het XV. Armeekorps vestigde zich in Wervik. Tienduizenden soldaten werden in Wervik ingekwartierd, maar ook in de fabrieksgebouwen, zoals het ”Papierenkot” in Bousbecque of Cousin Frères in Wervicq-sud en Comines-France.

Wie waren de mannen van het XV. Armeekorps?

Tot verbazing van de lokale bevolking waren er die Frans spraken onder elkaar. Maar er waren er ook bij die van ver kwamen, van Beieren, van Hessen en van Baden-Württemberg. Er waren ook Saksers bij uit Dresden die hun eigen sigarettenpakjes mee hadden, want die stad was het centrum van de sigarettenindustrie in het Keizerrijk. Maar al gauw was het duidelijk dat het grootste deel van die mannen hun kazernes hadden in de Elzas, vooral in Straatsburg en in Colmar. Sedert de Frans-Duitse oorlog van 1870-1871 vormde de Elzas een onderdeel van het Duitse Keizerrijk.

Vanuit Wervik en Menen trokken ze geregeld naar de frontzone. De namen van de regimenten van het XVde zijn verbonden met een aantal
bloedige strijdtonelen: Klein-Zillebeke in november 1914, de twee heuvelruggen van Hill 60 en Hooge in 1915. Ze maakten eveneens de eerste gifgasaanvallen in april 1915 mee. Heel wat van hun kameraden sneuvelden in die gevechten en werden begraven op de toenmalige militaire begraafplaatsen in Wervik en omliggende. Tegenwoordig vormen hun namen een opschrift op de vele grafstenen van de grote Duitse militaire verzamelbegraafplaats Menenwald, op de grens tussen Menen en Wevelgem.

Wat schreven die mannen over hun verblijf in Wervik en Menen? Wat viel hen hier op?

Vergeten we niet dat ze bezetters waren. Hoe stonden ze tegenover de militairen van andere eenheden die hier aanwezig waren en tegenover de Wervikse en Meense burgerbevolking? Wat deden ze in hun vrije uren? Een bezoek brengen aan kameraden in Rijsel of een muziekconcert op de Wervikse kiosk volgen? Heimwee naar huis en wachten op de post? Hoe reageerden ze op het zien of het horen van gesneuvelde kameraden? Lazen ze allemaal de Kriegszeitung für das XV. Armee die toen op 5.000 exemplaren in Menen gedrukt werd? Wie waren hun leiders? Wat te zeggen over de aanvoerder van het XV. Armeekorps, infanteriegeneraal von Deimling? Een controversieel figuur: door sommigen aanzien als de man die de Ieperse Lakenhallen aan flarden liet schieten, een rol speelde bij de uitvoering van gifgasaanvallen en vooral te veel mannen roekeloos opofferde in de strijd om Ieper. Of was hij een vriend van de Elzasser soldaten, die in de hoogste militaire kringen niet zo graag gezien werden en als gevaarlijke en potentiële deserteurs werden beschouwd? Was hij niet de man die zich tot een pacifist ontpopte na de oorlog?

Om een antwoord te geven op die vele vragen deden we een beroep op Philippe Oosterlinck die jarenlang uiteenlopende objecten van het XV. Armeekorps verzamelde: kledij, gebruiksvoorwerpen van al die mannen, van de aalmoezenier tot en met de vrijwillige hulpverlener bij het Duitse Rode Kruis. Alle regimenten passeren de revue. Ook de Wervikse en Meense stadsarchieven werden aangesproken en gaven antwoorden. Private collecties en fotomateriaal van Eric Debeir en Rudy Vandamme kleuren de tentoonstelling. Ook archiefmateriaal uit Straatsburg, Stuttgart en Freiburg werd samengebracht om die mannen beter te leren kennen. De Vrienden van het Tabaksmuseum en de Stedelijke Oudheidkundige Commissie hielpen mee aan de realisatie van de tentoonstelling.

Voor bepaalde punten werd ook de medewerking van de leden van de Werkgroep 1914-1918 gevraagd.

Honderd jaar geleden waren ze in Wervik en Menen (van oktober 1914 tot januari 1916). Een terugblik op mannen die ver van hun Heimat hun plicht deden. Toen ze Wervik verlieten gingen ze richting Verdun. Een naam die op vandaag nog boekdelen spreekt …

Tijdelijke tentoonstelling van 10 oktober 2015 tot 31 augustus 2016 tijdens de gewone openingstijden van het museum.

Meer info: www.nationaaltabaksmuseum.be - - T 056 95 24 25 - tabaksmuseum@wervik.be.

Rond deze tijdelijke tentoonstelling werd een nieuwe publicatie uitgewerkt: “De aanwezigheid van het Elzasser Korps in Wervik en Menen in 1914-1916 ”. Een geschiedenis van het Duitse XV. Armeekorps in Wervik en Menen tijdens de Groote Oorlog". Deze kost € 10,00 en is te koop aan de infobalie van het museum.