In Flanders Fields Museum Ieper, 26 maart – 3 juli 2016

Canada verloor meer dan 65.000 levens in de Eerste Wereldoorlog. Ruim een kwart van alle slachtoffers buiten Canada, vond de dood in België. Dat zijn er voor Canada en het toen nog onafhankelijke dominion Newfoundland samen 15.274 (gegevens uit de Namenlijst).

Tijdens de eerste twee oorlogsjaren, van augustus 1914 tot augustus 1916, vielen echter vier op vijf van de Canadese doden tussen Ieper en de Franse grens. Daarvan vielen het grootste aantal slachtoffers in 1916 (6.433).

Binnen de logica van de eeuwherdenking die we al sinds 2014 volgen, was het dus aangewezen om vooral in het herdenkingsjaar 2016 aandacht te schenken aan deze grote Canadese aanwezigheid.

Een eerste Canadese eenheid was al aanwezig aan het front in januari 1915. De eerste Canadese Divisie werd zeer snel naar Ieper gestuurd, vanaf midden april 1915, en raakte daar vrijwel meteen betrokken in de bloedige Tweede Slag bij Ieper. Enkele maanden later werd het Canadese Legerkorps gevormd aan hetzelfde front in Vlaanderen en opnieuw meteen op de proef gesteld.

Omdat het Canadese Legerkorps later in de oorlog zijn roem behaalde op slagvelden in Frankrijk heeft de nationale herdenking van Canada zich vooral geënt op Vimy en de Somme en sedert 1949 en het opgaan van Newfoundland & Labrador in de Canadese natie op Beaumont-Hamel. De symbolen van de oudere Canadese slagvelden, Vlaanderen en Ieper, kwamen daarmee op de tweede rang van zowel het Canadese als het Belgische collectieve geheugen terecht.

Deze tentoonstelling geeft een overzicht van de Canadese aanwezigheid in België tijdens de hele Eerste Wereldoorlog.

Ter gelegenheid van de eeuwherdenking van de Slag bij Mount Sorrel en Hill 62 (2 tot 13 juni 1916), de eerste grote veldslag van het Canadese legerkorps, bekijkt deze tentoonstelling ook hoe Canada in Flanders – maar evengoed Flanders in Canada - honderd jaar later nog steeds op vele manieren voortleeft.

Tegen het einde van de tentoonstellingsperiode – hoogstwaarschijnlijk op 30 juni 2016 (datum wordt later (her)bevestigd) zal een bijzondere herdenking plaatshebben aan het grote Canadese monument van Hill 62 / Sanctuary Wood, in aanwezigheid van officiële Canadese delegaties.
 
Een bijzondere tentoonstelling

Canada in Flanders is in veel opzichten een bijzondere tentoonstelling. Zowel wat voorwerpen, foto’s, personenverhalen als historische gegevens betreft, brengt deze tentoonstelling unieke gegevens samen. De tentoonstelling brengt zowel het grotere verhaal als vele kleine, naast zo goed als ongekende aspecten van de Canadese aanwezigheid aan het front in België.

Hierna enkele opmerkelijke onderwerpen en stukken uit de tentoonstelling.

Objecten

Zoals steeds konden we beroep doen op de unieke collectie van Philippe Oosterlinck, de vroegere materiaalmeester van het IFFM, maar ook met pensioen nog altijd de uiterst gepassioneerde, erudiete en hulpvaardige privéverzamelaar. Dankzij Philippe kunnen we bijvoorbeeld een volledige verzameling van insignes en badges van het Canadian Expeditionary Force (C.E.F. – het Canadese overzeese veldleger) tonen. Ook heel wat gepersonaliseerde uniformen en uitrustingsstukken komen uit zijn  collectie.

IFFM en Ph. Oosterlinck samen tonen ook een verzameling meelzakken uit Canada. De voedselhulp kwam niet alleen uit de USA maar ook uit de provincies en grote steden van Canada.

Uit de collectie van het IFFM komen personalia en ontroerende objecten die “de weg terug” hebben gemaakt. Ooit opgeraapt als souvenir uit het puin van Ieper en andere plaatsen, levenslang gekoesterd door veteranen en daarna door hun families, zijn een aantal stukken teruggekeerd “where they belong”… Zo kwam via de bemiddeling van de Belgische ambassade in Ottawa onlangs een houten beeld terug dat zich wellicht tot aan de Tweede Slag bij Ieper in de kerk van Sint-Jan bevond. Maar veel persoonlijke verhalen vertellen ook een ander, droevig verhaal.  

Beelden

1. Film
   Vanaf 1916 waren ook filmcamera’s aanwezig aan het front bij Ieper. De film die in het hedendaagse landschap de historische gebeurtenissen van 1916 toelicht (zie ook de films gemaakt over de Eerste en Tweede Slag tijdens de voorgaande historische tentoonstellingen) gebruikt naast de talrijke luchtfoto’s en grondfoto’s nu ook voor het eerst bewegende beelden tijdens en na de acties bij Sint-Elooi en Mount Sorrel / Hill 62. 
2. Foto
   Via contacten met Canadese musea en privéverzamelaars bevat de tentoonstelling ook nooit eerder getoonde beelden van troepen tijdens de Tweede Slag bij Ieper (o.a. van het PPCLI, het 15th en 16th Battalion Canadian Infantry). De tentoonstelling put naast zijn eigen collecties (o.a. Antony d’Ypres) uit collecties van het IWM, Londen, Canadian War Museum, Ottawa maar ook van kleinere musea en archieven in Canada. Birger Stichelbaut maakte de foto’s van de hedendaagse herdenking, Jan Dhondt voor de brochure.
3. Beelden van herdenken.
   Canada heeft nog altijd een plaats voor Vlaanderen in de herdenking. Net zoals Vlaanderen en België een plaats hebben voor Canada. Het gaat daarbij over veel meer dan over John McCrae en In Flanders Fields. Een slide show aan het einde van de tentoonstelling toont een aantal merkwaardige beelden van herdenken, inclusief een bergketen op de grens van Alberta en British Columbia, waar Kemmel Mountain ineens écht heel hoog is (naast St.Julien, Messines, La Clytte, Mons, Zillebeke). Een van de kunstenaars die een opdracht kreeg om als war artist te werken voor de Canadezen was de in Brugge geboren Britse kunstenaar Frank Brangwyn. Het IFFM bezit enkele van die werken, waarvan er vier worden getoond.

Historische gegevens

Het onderzoek in het kenniscentrum naar de Namenlijst maakt het voor het eerst mogelijk om a.d.h.v. de slachtoffers te weten wat de samenstelling van het Canadese leger eigenlijk was. Van de ruim 15.000 doden was bijna twee op drie niet in Canada geboren. Het Verenigd Koninkrijk, maar ook Ierland de USA en Europa zijn belangrijke plaatsen van herkomst.

Ook relatief nieuwe immigranten uit België namen dienst in het C.E.F. Zo kwamen tientallen terug naar het oude vaderland. Voor minstens 19 onder hen om hier te sterven, voor enkele anderen om te besluiten toch terug te keren.  

Twee Canadese eenheden zouden de uittocht in september 1916 naar de Somme niet volgen. Zowel de Canadese tunnellers als de spoorwegtroepen bleven hier zowat de hele oorlog aanwezig. De Canadese tunnellers hadden een belangrijk aandeel in de voorbereiding op de Mijnenslag van 1917. De Canadese  Railway Troops waren de belangrijkste eenheden voor de bouw en het onderhoud van het geallieerde spoorwegennet in de Ieperboog. Meer dan 1700 km gewoon en smalspoor werd aangelegd.

De Canadese piloten zijn een andere groep van Canadese slachtoffers die tot nu vrijwel altijd onopgemerkt bleven. En dat mogen we in deze heel letterlijk nemen. Elke Canadese zerk is zeer herkenbaar aan het maple leaf-embleem. Vermits er geen eigen luchtmacht was, zijn de Canadese vliegeniers en luchtobservatoren alle begraven onder de steen van de Britse eenheden (RFC, RNAS of RAF) waarbij ze waren ingedeeld.

Persoonlijke verhalen

Zoals in elke tentoonstelling van het IFFM is ook hier de oorlog nooit alleen maar een kwestie van eenheden, troepen en veldslagen. Het gaat in de eerste plaats altijd om mensen, individuen en kleine groepjes. Een tiental persoonlijke verhalen geven perspectief aan de oorlog van de Canadezen. Van de  geëmigreerde Belgen die samen met dezelfde boot terugkeerden en beiden sneuvelden, over de veteraan die overleefde maar daarna toch zelfmoord pleegde, geplaagd door zijn oorlogstrauma’s, tot de taaie overlevenden die hun leven lang de slagvelden van Vlaanderen niet wilden noch konden vergeten. Het zijn onvergetelijke getuigenissen die de bezoeker zullen bijblijven. 

Meer dan McCrae…

Een soort getuigenis die altijd opvalt omdat ze goed de slijtage van de tijd doorstaat, is de literatuur van de Eerste Wereldoorlog. Wat Canada betreft heeft elke schrijver altijd te maken gehad met de ruime schaduw van John McCrae en zijn gedicht. Ondanks het feit dat het IFFM zijn naam aan het beroemde gedicht van de Canadese dokter en artillerist ontleende, presenteren we in deze tentoonstelling ook een handvol andere Canadese dichters. We maken ons zelfs sterk dat naast John McCrae nog een andere artillerieofficier in het kleine kransje van onsterfelijke war poets zou mogen worden opgenomen. Frank Prewett werd al ontdekt door de grote Britse dichter Siegfried Sassoon. Ook W.B. Yeats en later nog Robert Graves zegden veel goeds over hem. Maar bij het grote publiek blijft hij tot vandaag onbekend. Een niet eerder gepubliceerd gedicht, Of the crossroads at Boesinghe, kan daar misschien lokaal verandering in brengen. Prewett zal alvast ook in de volgende tentoonstelling, De Geschreven Oorlog (17 september 2016 – 8 januari 2017) nog aan bod komen.

Maar daar hebben we het dan over…

Pax Pro Patria

John McCrae mag zich niettemin blijven verheugen in onze aandacht.

Op 3 mei 2015 werd in het IFFM het werk PAX PRO PATRIA gecreëerd. De compositie werd gecreëerd n.a.v. de 100ste verjaardag van het schrijven van In Flanders Fields, in de nacht van 2 op 3 mei 1915 en life gestreamed naar het John McCrae House in Guelph, Ontario, de geboorteplaats van de Canadese militaire arts. De creatie werd toen bijgewoond door de vrouw van de toenmalige Canadese premier en door de Canadese ambassadeur.
 
Het werk bestaat uit drie gedichten die een band hebben met het gebruik van gas in de Eerste Wereldoorlog, getoonzet door de uit Ieper afkomstige componist Maarten de Splenter.

1. Dulce et Decorum Est (Wilfred Owen) (koor, bariton, saxofoonkwartet)
2. In Flanders Fields - In ‘t Vlaamse Veld (John McCrae, Nederlandse vertaling: Koen van Dijk) (bariton, knapenstem, piano)
3. Christmas 1924 (Thomas Hardy) (tutti)

Pax Pro patria kan in de tentoonstelling opnieuw beluisterd worden, in de originele filmbeelden maar met een inmiddels helemaal door de componist opgepoetste klankband.

De uitvoerders van toen zijn uiteraard nog altijd dezelfde:

• Conductor/Composer: Maarten De Splenter (BE)
• Baritone Soloist: Greg Skidmore (CA)
• Boy Soprano Soloist: Bram Van Loey  from the Boys' Choir 'In Dulci Jubilo' (BE)
• Piano: Adriaan Campo (BE)
• Saxophone Quartet: Milano Saxophone Quartet (IT)
• Daniele Comoglio (Soprano Saxophone), Stefano Papa (Alto Saxophone)
• Massimiliano Girardi (Tenor Saxophone), Andrea Mocci (Baritone Saxophone)
• Choir (BE):
• Soprano: Mady Bonert, Veronique Peperstraete , Dipika Singh
• Alto: An Smets, Sofie Thoen, Els Wollaert
• Tenor: Jeroen Keymeulen, Steven Mariën
• Bass: Pieter Coene, Lieven Van den Eede, Rudy Tambuyser

Colofon van tentoonstelling en brochure

• Commissaris: Annick Vandenbilcke
• Teksten: Dries Chaerle, Piet Chielens, Philippe Oosterlinck, Birger Stichelbaut, Elsje Van Bellingen en Annick Vandenbilcke
• Foto’s: Birger Stichelbaut (herdenking), Jan Dhondt (brochure)
• Scenografie : Manu Veracx voor Bad met medewerking van Jan Dhondt, Petra Declercq,  (…)
• Uitvoering en opbouw : Twice en Frederik Vandewiere, Els Deroo en Ivan Claerebout voor  het IFFM
• Belettering: Quickletter
• Film en filmanimatie: Filip Martin voor Fijne Vleeswaren en Kitchock.be 
• Alle objecten zijn van Philippe Oosterlinck en het In Flanders Fields Museum tenzij anders vermeld Bruiklenen: Koninklijk Museum voor het Leger en de krijgsgeschiedenis in Brussel, Ottawa War Museum, privécollecties
• Met dank aan: Steve Clifford (https://doingourbit.wordpress.com), Greg Young van The 15th Battalion CEF Memorial Project, David Peabody van Princess Patricia’s Canadian Light Infantry Regimental Museum and Archives, Canadian War Museum in Ottawa, Aurel Sercu, Johan Verbeerst, Bart Seynaeve, Patrick Boone, Jamie McCaffrey, Karen Cooper van Library of Parliament/Bibliothèque du Parlement, Public Services and Procurement Canada, Collections Canada, Imperial War Museum Londen, Nicole Hamers, City of Vancouver Archives, Julian Putkowski, Esplanade Museum in Medicine Hat, Library and Archives Canada, City of Toronto Archives, Bruce Gleeson, Olwen Thomas, Pat Barker, Maureen Day, Eric Grafton, Thomas Rutherford, Bruce Carter, Brian Carlson, Kris Didden, Joanne Stanbridge, Matthew Mowat, Rob (Sandy) Mowat, Belgische Ambassade in Canada, Ambassade van Canada in België, Maarten Desplenter, Jack Bevan, Veterans Affairs Canada en Dr. Andrea McCrady (Dominion carilloneur Parliament Hill in Ottawa), alle medewerkers van het IFFM en Toerisme Ieper
• Vrijwilligers voor de Namenlijst van de gesneuvelde Canadezen in België: Walter De Bruyn, Sabine de Moor - de Dycker, Mario D’Ooghe, Filip Jonckheere, Jan Jonckheere, Robert Battaille, Luc Van Waeyenberge, Jef Bogaert, Dirk De Groof, Luc Sadones en Lera Tarchutkina.

Brochure
 
Bij de tentoonstelling hoort een brochure in vier taalversies (Nl, F, E, D). De brochure verschijnt in de reeks van de Dossiertentoonstellingen van het IFFM. Canada in Flanders is Deel 6. Kostprijs 8 euro.

De persvoorstelling vond plaats op donderdag 24 maart 2016 in het Museumcafé van het In Flanders Fields Museum.

Toelichting door conservator Piet Chielens





Het centrale beeld aan de ingang van de tentoonstelling.









Foto op de kanaaldijk nabij Essex Farm.





Beelden gemaakt met een drone van de site Hill 62.









De figuur van John McCrae en zijn gedicht 'In Flanders Fields' ontbreken uiteraard niet in de tentoonstelling.





Je kan het werk Pax Por Patria ook beluisteren met de koptelefoon in een speciale ruimte.







De Brooding Soldier in Sint-Juliaan is prominent aanwezig in de tentoonstelling.



Heel veel mooie objecten in de tentoonstelling.





Commissaris Annick Vandenbilcke gaf toelichting bij een aantal objecten. Tot op de dag van vandaag ontvangt het museum geregeld allerlei objecten uit Canada en andere landen.











Firmin Deplancke werd in België geboren maar was soldaat in het Canadese leger. Hij ligt begraven op Ypres Reservoir Cemetery.





Proficiat aan de samenstellers van de tentoonstelling.

Pagina aangemaakt door Westhoek.be / WO1.be - Greatwar.be.