Artikel overgenomen uit de Gidsenkroniek Ieper-Poperinge-Westland, Jaargang 2020/2

Door Marnick Storme

De 'Groote Oorlog-dichters' in de Ieperboog * - Deel 2: Siegfried Sassoon

*Fragmenten van poëzie werden letterlijk vertaald zonder poëtische aspiraties

Siegfried Sassoon behoort tot het selecte kransje van bekende, frequent gelezen en besproken oorlogsdichters. Hij werd gedecoreerd voor zijn moed in de gevechten, maar nam naarmate de oorlog vorderde een steeds kritischere houding aan tegenover het oorlogsgeweld. De uiterst kritische open brief waarin hij de legerleiding en politici op de korrel neemt, bracht hem net niet voor de krijgsraad. Alom bekend is ook zijn gedicht over de Menenpoort, On Passing the New Menin Gate, een aanklacht die niets aan de verbeelding overlaat. Hij overleefde de oorlog en bouwde nog een succesvolle literaire carrière uit.



Siegfried Sassoon werd geboren op 8 september in Matfield, Kent. Zijn vader was een rijke joodse zakenman en ook zijn katholieke moeder kwam uit een welstellende familie. Hij was de tweede van drie zonen, maar zijn vader verliet hen al voor Siegfried vijf jaar werd, om nog eens vijf jaar later al te sterven. Siegfried was student in Cambridge, maar maakte die studies niet af. Tussen 1907 en het uitbreken van de oorlog bracht hij zijn tijd door met poëzie, paarden, cricket en golf. Zijn financiële situatie liet hem toe om zich volledig te concentreren op een cricket- en schrijverscarrière. Hij leek zich ook te verzoenen met zijn homoseksuele geaardheid in een tijd waarin dat nog gecriminaliseerd werd.

Bij de aanvang van de oorlog was Siegfried, zoals zo velen van zijn generatie, een enthousiaste patriot die zich al voor de oorlogsverklaring ging aanmelden. Gedichten uit die periode weerspiegelen zijn idee over de oorlog, zoals in ‘Absolution’:

• The anguish of the earth absolves our eyes - Het lijden van de wereld vergeeft onze ogen
• Till beauty shines in all that we can see. - Tot schoonheid verschijnt in alles wat we zien
• War is our scourge; yet war has made us wise, - Oorlog is onze gesel; en toch maakt oorlog ons wijs
• And, fighting for our freedom, we are free. - En vechtend voor onze vrijheid, zijn we vrij.

Eerst hoorde hij bij de Sussex Yeomanry, later werd hij getransfereerd naar the Royal Welch Fusiliers. Hij brak echter zijn arm tijdens de opleiding waardoor hij pas in 1915 voor het eerst in actie kwam.

In 1915 werd hij zwaar beproefd door de dood van zijn broer in Gallipoli. In november 1915 werd hij naar het front in Frankrijk gestuurd. De realiteit van het leven in de loopgraven schokte hem danig. De verschrikkingen van de oorlog en zijn contacten met de dichter Robert Graves, hadden een drastische invloed op zijn poëzie. Vanaf nu schreef hij onverhulde, realistische gedichten waarin de tragiek en de zinloosheid benadrukt werden.
 
Niettegenstaande zijn moedig, vaak roekeloos optreden in gevaarlijke situaties – wat hem een Military Cross onderscheiding en de bijnaam ‘Mad Jack’ opleverde – groeide zijn weerstand tgov. de oorlog tijdens de Slag bij de Somme (1916) en de Slag bij Arras (1917). Het gedicht ‘The General’ kwam tot stand tijdens een mars naar Arras, nadat ze voorbij de korpscommandant marcheerden.
 
In de oorspronkelijke versie had Sassoon geschreven “But he murdered them both…” (Hij vermoordde ze allebei…) (Zie afbeelding onder)
                                            


Het was in deze laatste slag dat hij gewond geraakte en teruggestuurd werd naar Engeland om te herstellen. Dit bracht hem in contact met diverse personen in pacifistische kringen, wat ertoe leidde dat hij zijn beroemde anti-oorlog protestbrief schreef die in juli 1917 in het parlement werd voorgelezen en in The Times gepubliceerd. Daarin stelde hij dat de oorlog onnodig werd verder gezet door de beslissingen van generaals en politici die geen respect hebben voor het leven van de mannen die ze naar de slagvelden sturen.

“I am making this statement as an act of wilful defiance of military authority, because I believe that the War is being deliberately prolonged by those who have the power to end it.”

“ik leg deze verklaring af als een daad van moedwillige uitdaging van militair gezag, omdat ik geloof dat de oorlog opzettelijk verder gezet wordt door diegenen die de macht hebben om hem te beëindigen.”

De brief veroorzaakte heel wat verontwaardiging, te meer omdat Sassoon bekend was als dichter én als gedecoreerde soldaat. Hij ontsnapte ternauwernood aan de krijgsraad. Hij werd – om erger te voorkomen – opgenomen in het ziekenhuis om behandeld te worden voor ‘shell shock’. Het was in dit hospitaal in Edinburgh dat hij in contact kwam met de oorlogsdichter Wilfred Owen. Ze werden echte vrienden met dezelfde passie voor oorlogspoëzie. Owen keek op naar Sassoon die zijn mentor en gids werd en een grote invloed had op zijn poëzie.

Niettegenstaande alles keerde Sassoon toch terug in actieve dienst in 1918. Zijn poëzie blijft uitgesproken satirisch, cynisch zelfs:

• Suicide In The Trenches - Zelfmoord in de Loopgraven
• I knew a simple soldier boy - Ik kende een eenvoudig soldaatje                           
• Who grinned at life in empty joy, - Die grijnsde naar het leven met ijdele vreugde
• Slept soundly through the lonesome dark, - Hij sliep vast doorheen de eenzame duisternis
• And whistled early with the lark. - En floot in de vroegte met de leeuweriken
• In winter trenches, cowed and glum, - In winterse loopgraven, bang en triest,
• With crumps and lice and lack of rum, - Met explosies, luizen en te weinig rum,
• He put a bullet through his brain. - Joeg hij een kogel door z’n hoofd
• No one spoke of him again. - Niemand sprak nog ooit over hem 
• …  - …

Sassoon werd nog gewond door een kogel in het hoofd, maar overleefde de oorlog. Zijn vriend Owen volgde zijn voorbeeld, maar sneuvelde kort voor wapenstilstand.

Na de oorlog nam hij ontslag uit het leger om gezondheidsredenen. Hij was korte tijd actief in de politiek voor de Labourpartij. Ook bracht hij het werk van W. Owen uit. Zelf publiceerde hij een fictieve autobiografie, Memoirs of a Fox-Hunting Man, (1928). In zijn naoorlogs werk was hij telkens gedwongen om naar die periode van de oorlog terug te grijpen; de oorlog die voor hem telkens opnieuw een inspiratiebron was tot alles uiteindelijk gezegd leek.

In 1928 werd ook het gedicht On Passing the New Menin Gate gepubliceerd. Het werd geschreven de dag na de onthulling van de Menenpoort op 24 juli 1927. Daarin verwoordt hij heel scherp zijn kijk op de zinloosheid van de slachtpartijen en vergelijkt hij de Menenpoort met een tombe die getuigt van oorlogsmisdaden.

...
Well might the Dead who struggled in the slime
Rise and deride this sepulchre of crime.…                                                                                                                                            
 
Nederlandse versie van het volledige gedicht:

Bij het passeren van de nieuwe Menenpoort

Wie kent nog, als hij deze Poort passeert,
De aan de kogels roemloos prijsgegeven Doden?
Wie brengt er in hun smerig lot een keer, –
Dienstplichtigen, tot oneer en tot doem ontboden?
Grof opknapwerk houdt nu de Ieperboog bijeen.
Het loon voor al zijn grauwe strijders: praal en pronk;
Het loon: een stapel zelfvoldane-vredessteen
Voor een armee die in dit rampmoeras verzonk.
Hier was ‘s werelds wreedste wond. En innig tevreden
Meldt de Poort: ‘Hun naam zal thans voor altoos leven’.
Werd ooit een leugen over offers zo brutaal beleden
Als over deze namen die onduldbaar naamloos bleven?
Straks staan misschien de Doden op die sloofden in het slijk
En zetten deze misdaadtombe dan beslist te kijk.

(bron: http://thehiddenlaw.wordpress.com/2018/02/20/bij-het-passeren-van-de-nieuwe-menenpoort-siegfried-sassoon)
 
In die periode kwam hij ook uit voor zijn homoseksuele geaardheid en had hij affaires met verschillende mannen. In 1933 huwde hij echter met Hester Gatty, met wie hij één kind kreeg. Het huwelijk liep op de klippen na de Tweede Wereldoorlog. Sassoon trok zich terug in eenzaamheid en bekeerde zich tot het rooms-katholicisme, wat in het laatste decennium van zijn leven een nieuwe inspiratiebron vormde voor zijn poëzie.


Gepubliceerd op WO1.be op 29/04/2020.