Artikel overgenomen uit de Gidsenkroniek Ieper-Poperinge-Westland, Jaargang 2021/1

Door Marnick Storme

Francis Ledwidge werd de ‘dichter van de merels’ genoemd omwille van zijn gevoeligheid voor en het oproepen van het ritme van de natuur en de landelijke landschappen van zijn geboortestreek, county Meath in Ierland. Maar hij was ook een ‘oorlogsdichter’ en het was als een Ierse nationalist in Brits uniform dat hij gedood werd op de eerste dag van de Derde Slag bij Ieper in 1917.



Francis Ledwidge wordt geboren op 19 augustus 1887 in Janesville, Slane, county Meath (Ierland). Hij is het achtste van negen kinderen en zijn vader Patrick werkt als landbouwhulp. Zijn vader sterft echter wanneer Francis vier jaar is en ook de oudste broer sterft vier jaar later. Zijn moeder staat er alleen voor. Door de moeilijke financiële situatie moet Francis al op zijn dertiende van school af om op een boerderij te gaan werken.
 
Ondanks de armoede ontdekt hij zijn literaire talent al vrij vroeg. Hij verslindt de klassiekers en poëzie van Shakespeare, Keats en Longfellow. Zelf waagt hij ook enkele schuchtere pogingen om poëzie te schrijven. Dat terwijl hij allerlei jobs uitoefent om het gezin te helpen onderhouden: hij werkt als stalknecht, stratenlegger en mijnwerker. Hij blijft altijd geïnteresseerd in het lot van de arbeidende klasse. Zo is hij ook stichter van een lokale afdeling van de Labour-vakbond. Net voor de oorlog is hij zelfs secretaris van die vakbond.
 
Wanneer hij niet werkt stort hij zich op de geschiedenis van de Boyne-vallei, leest hij veel en schrijft poëzie. Zijn inzendingen voor de krant The  Drogheda Independent worden aanvaard en stilaan wordt hij bewonderd door velen in de literaire wereld. Bij het uitbreken van de oorlog is hij een gevestigde waarde in die kringen.

Cottage waar Ledwidge geboren werd (Bron:  Irish Life, 10 August 1917)
 


Ledwidge is ook een vurige voorvechter van ‘home rule’: het recht op autonoom bestuur in Ierland. Wanneer in 1913 de doorvoering van home rule bedreigd wordt door de tegenkantingen van de Ierse Unionisten (die bij het Verenigd Koninkrijk willen blijven), dan blijft hij niet bij de pakken zitten: hij wordt één van de stichters van de lokale afdeling van de ‘Irish Volunteers’ (een militaire nationalistische organisatie) en neemt regelmatig deel aan hun bijeenkomsten en militaire drill-oefeningen.
 
Voor de Ierse nationalisten zorgt de oorlog voor een groot dilemma. Moeten de Britten gesteund worden en de eis voor de invoering van home rule opgeschort? Of moet men afzijdig blijven? De gematigde nationalisten kiezen voor het eerste in de hoop dat hun loyale houding na de oorlog zal beloond worden met home rule.
 
Ledwidge staat dan ook heel sceptisch tegenover deelname aan de oorlog en steun aan het Britse leger in 1914. Hij kan bovendien gemakkelijk overleven met een toelage die hij krijgt voor zijn literaire werk en kan dus kiezen om in Ierland te blijven om te schrijven. Maar zijn geboortestreek is erg pro-oorlog en uiteindelijk laat hij zich ook meeslepen en meldt hij zich aan als vrijwilliger bij de Royal Inniskilling Fusiliers. Hij verdedigt zijn keuze omdat volgens hem Engeland zich bevindt tussen Ierland en een gemeenschappelijke vijand van de hele beschaving. Hij wil later niet het verwijt krijgen dat het Britse leger Ierland heeft verdedigd terwijl de Ieren thuis resoluties bespraken.
 
Misschien is er wel een meer voor de hand liggende verklaring voor zijn drastische beslissing. Hij was verliefd op Elly Vaughy, de zus van een vriend. Hij had al verschillende gedichten aan haar opgedragen maar zij verkiest om met een rijke boer te trouwen. Dat gebeurt ongeveer in dezelfde week waarin hij zich gaat aanmelden!
 
Na zijn opleiding wordt Ledwidges eenheid ingezet bij de landing op het schiereiland Gallipoli (Westen van Turkije). Dat draait zoals bekend uit op en ramp, maar hij overleeft. In oktober van 1915 wordt de tiende divisie waarvan hij deel uitmaakt overgeplaatst naar Servië waar hij een extreem strenge winter meemaakt. Hij geraakt gewond aan de rug en wordt gehospitaliseerd in Cairo en later in Manchester.
 
Het is daar dat hij verneemt over de Paasopstand in Dublin (1916) waarbij enkele honderden Ierse nationalisten in bedwang worden gehouden door vijfduizend Britse soldaten, een ongelijke strijd! Dit zorgt voor grote verwarring bij Ledwidge. Zijn vriend en dichter Thomas MacDonagh wordt geëxecuteerd en het gedicht dat hij schrijft ter ere van zijn vriend wordt alom geprezen.

Lament for Thomas MacDonagh (weeklacht voor Thomas M.)
 

He shall not hear the bittern cry                            In the wild sky, where he is lain, Nor voices of the sweeter birds Above the wailing of the rain. Nor shall he know when loud March blows Thro' slanting snows her fanfare shrill, Blowing to flame the golden cup Of many an upset daffodil. But when the dark cow leaves the moor, And pastures poor with greedy weeds, Perhaps he'll hear her low at morn Lifting her horn in pleasant mead

Hij zal de roerdomp niet horen roepen In de woelige lucht, waaronder hij ligt, Evenmin de zoetere stemmen van vogels Boven het jammeren van de regen. Ook zal hij niet weten als maart hard waait Met haar schelle fanfare door snijdende sneeuw De gouden kelk van menig beduusde narcis Nieuw leven inblaast. Maar wanneer de donkere koe de heide En arme weides vol gulzig onkruid verlaat Misschien zal hij haar horen loeien in de morgen Haar bugel uitgelaten blazend over de weide

Ledwidge verlaat het ziekenhuis en krijgt toelating om naar huis te gaan. Zijn familie ziet dat hij helemaal veranderd is en helemaal teleurgesteld in alles wat met de oorlog te maken heeft. Hij verklaart onomwonden dat “wanneer de Duitsers nu over de tuinmuur zouden klauteren, hij geen vinger meer zou uitsteken”. Hij heeft genoeg van de oorlog en daagt niet op bij zijn eenheid op het einde van zijn verlof. Hij wordt bovendien in dronken toestand gearresteerd en verliest zijn korporaalstrepen. Maar definitief ontsnappen aan de oorlog kan hij niet. Eind 1916 vertrekt hij opnieuw en belandt weer aan het front in Frankrijk. in het voorjaar van 1917 arriveert zijn eenheid bij Ieper en hij wordt ingezet achter het front bij het aanleggen van wegen. In de namidddag van 31 juli zit hij relatief veilig bij Boezinge maar wordt toch getroffen door Duitse langeafstandartillerie. De aalmoezenier van zijn bataljon, die hem ’s morgens nog de communie had gegeven, schrijft in zijn dagboek: “Francis Ledwidge killed, blown to bits” (aan stukken geschoten).
 
Kort voor zijn dood schrijft hij het prachtige gedicht ‘Soliloqui’, waarin hij zijn leven overschouwt: ooit wou hij roem vergaren als dichter, maar hij is soldaat geworden. Het heeft geen zin om bij verloren ambities te blijven stilstaan.
 

When I was young I had a care Lest I should cheat me of my share Of that which makes it sweet to strive For life, and dying still survive, A name in sunshine written higher Than lark or poet dare aspire. But I grew weary doing well. Besides, 'twas sweeter in that hell, Down with the loud banditti people Who robbed the orchards, climbed the steeple For jackdaws' eyes and made the cock Crow ere 'twas daylight on the clock. I was so very bad the neighbours Spoke of me at their daily labours. And now I'm drinking wine in France, The helpless child of circumstance. To-morrow will be loud with war, How will I be accounted for? It is too late now to retrieve                                 A fallen dream, too late to grieve A name unmade, but not too late To thank the gods for what is great; A keen-edged sword, a soldier's heart, Is greater than a poet's art. And greater than a poet's fame A little grave that has no name (Whence honour turns away in shame

Als kind werd ik geobsedeerd door dat wat ieder mens begeert die naar het ongeëvenaarde leven streeft , dat hem tenslotte overleeft ; een naam in zonlicht opgeschreven, hoger dan de leeuwerik durft te zweven.   Maar heel wat leuker was het spel van boefj es in hun kleine hel; ik wilde wat graag bij hen horen, stal appelen, klom in de toren, haalde het nest uit van de kauw, wekte de haan voor dag en dauw. Zo slecht was ik dat alle buren mij naar het tuchthuis wilden sturen.   Nu zit ik achter Franse wijn kind van de rekening te zijn. Morgen ontploft de oorlog weer. Waar komt mijn leven straks op neer? Tijd om te dromen heb ik niet; Niemand heet ik, maar voor verdriet heb ik geen tijd. Ik zal alleen de goden voor het fenomeen bedanken dat soldatenmoed iets groters is dan de dichtkunst doet. Groter dan dichterlijke faam is ook een grafsteen zonder naam, waar eer zich afwendt en zich schaamt Vertaling: Benno Barnard

In de meeste Britse bundels met oorlogspoëzie wordt het gedicht echter weergegeven zonder die laatste regel! Door die laatste regel verandert de betekenis van het gedicht immers volledig. Met die regel geeft Ledwidge aan dat hij sterk twijfelt aan die keuze die hij heeft gemaakt. Het is begrijpelijk dat die regel vanuit Britse hoek bij voorkeur geen aandacht krijgt of helemaal verdwijnt! Vreemd genoeg ontbreekt die regel ook op het Ierse Vredespark waar op één van de liggende stenen de laatste strofe weergegeven wordt. Bij het monumentje in Boezinge op Carrefour des Roses wordt Ledwidge ook herdacht en wel degelijk met de volledige versie van het gedicht.
 
Francis Ledwidge ligt begraven op Artillery Wood Cemetery (Boezinge), II. B. 5


 

Then in the lull of midnight, gentle arms     Lifted him slowly down the slopes of death Lest he should hear again the mad alarms Of battle, dying moans, and painful breath. And where the earth was soft for flowers we made A grave for him that he might better rest. So, Spring shall come and leave it sweet arrayed, And there the lark shall turn her dewy nest

In het holst van de nacht tilden tedere armen Hem traag naar onder op de helling van de dood Uit vrees dat hij weer het razende alarm zou horen Van de strijd, stervend gekerm, en moeizaam ademen En waar de aarde zacht was voor bloemen maakten We een graf voor hem zodat hij beter mag rusten Dan zal de lente komen en het lieflijk behandelen En daar zal de leeuwerik zijn bedauwde nest bouwen

Gepubliceerd op WO1.be op 18/01/2021.