Artikel overgenomen uit de Gidsenkroniek Ieper-Poperinge-Westland, Jaargang 2018/4

Door Dominiek Dendooven

Van 26 mei tot 28 juni 2018 vond in het Le Touquetpark bij het Ieperse station een openluchttentoonstelling plaats die de band tussen Ieper en de mondaine Franse kustgemeente in de kijker stelde.  De tentoonstelling werd voorbereid door Dominiek Dendooven (In Flanders Fields Museum) en Jochen Vermote (Stadsarchief Ieper) in samenwerking met Donald Grégoire, Alain Holuigue en Philippe Lyardet van de Société Académique du Touquet-Paris-Plage, en de Service des Archives Municipales de Le Touquet-Paris-Plage. Deze tekst is de neerslag van hun opzoekingen.
 
Le Touquet-Paris-Plage is een erg jonge gemeente, als zelfstandige entiteit tot stand gekomen in 1912. In 1914 stonden er slechts 1.000 woningen en dit voor 1.350 inwoners. Het was een typische mondaine badstad met vele buitenverblijven, casino, tennis court, golfterrein en meerdere luxehotels. Deze hotels werden al gauw in gebruik genomen als hospitalen voor zowel Fransen als Britten, alles samen goed voor zo’n 3.400 bedden. De nabijheid van Montreuil-sur-Mer en Etaples met hun belangrijke Britse installaties, zorgden trouwens voor een permanente Britse aanwezigheid in de badstad. Even alomtegenwoordig waren de vluchtelingen uit de bezette en belegerde gebieden in het noorden van Frankrijk en België. Zij werden in 1915 op zo’n 6.000 geschat, een veelvoud van het aantal inwoners! Bijna de helft waren Vlamingen, met vooral grote groepen inwoners uit Diksmuide, Veurne, Staden en Ieper. De Vlaamse aanwezigheid in Le Touquet was inderdaad niet te onderschatten: van de 45 doopsels die er in de parochie in 1915 werden genoteerd, ging het in 14 gevallen om Vlaamse families, of één op drie. In 1918 voerde de Belgische priester in Paris-Plage zelfs 31 doopsels uit, terwijl zijn Franse collega met 39 doopsels er nauwelijks meer had. De cijfers illustreren de impact van de Belgische vluchtelingpopulatie op de gemeente.
 
Op 15 februari 1915 noteerde het Comité Franco-Belge des Réfugiés à Paris-Plage de aanwezigheid van 49 Ieperse families in de badstad. Hun aantal zou echter flink toenemen vanaf mei 1915. Na de gasaanval van 22 april 1915 was de stad immers niet langer leefbaar en de laatste inwoners moesten Ieper verlaten. Burgemeester Colaert vestigde zich met een deel van het gemeentebestuur en de stedelijke administratie in Le Touquet-Paris Plage. De Villa Domrémy op de zuidwestelijke hoek van de rue St Jean (foto onder), de belangrijkste winkelstraat, en de rue de Moscou herbergde de gemeentelijke diensten van de stad Ieper-in-ballingschap.



Zonder twijfel was de belangrijkste Ieperling in Le Touquet-Paris Plage advocaat René Colaert (1848-1927) die 42 jaar lang volksvertegenwoordiger voor de Katholieke Partij was, maar vooral van 1900 tot aan zijn dood burgemeester van Ieper. In Le Touquet woont hij vooral in de Villa Matutina, in de rue de Bruxelles. Hij werd er mede-oprichter van de Association des Sinistrés de la Flandre Occidentale en trachtte er zo goed als mogelijk het contact te houden met de Ieperlingen in ballingschap. Zo voert hij een drukke correspondentie met Aimé Van Nieuwenhove die als mede-oprichter van de Association des Sinistrés de la Flandre Occidentale in Parijs het vergoeden van oorlogsschade bepleit, en met stadsarchitect Coomans die in Wimereux verbleef. Samen bepleitten en planden ze de heropbouw van de stad na de oorlog.

De meeste Belgische vluchtelingen in Le Touquet-Paris-Plage waren afkomstig uit de gegoede klassen en konden voor hun eigen onderhoud instaan. De krant l’Indépendance Belge schreef zelfs op 6 september 1915 dat “Cette afluence de réfugiés constitue une ressource importante pour le commerce local et une compensation pour l’absence de clientèle ordinaire de cette plage…”. Er waren echter ook vluchtelingen die het minder breed hadden. Voor hen werden leegstaande panden opgevorderd en steunmiddelen verzameld door onder meer de eerder vermelde Comité Franco-Belge des Réfugiés. Het feit dat de gewone man het zich minder kon veroorloven om in het mondaine en chique Paris-Plage te verblijven gaf zelfs aanleiding tot de taalkundige mythe dat de West-Vlaamse uitdrukking “kuk zijn” (voor erg moe, uitgeput) uit die periode dateerde. Het verhaal wil immers dat de gewone Ieperling zich node in de buurtgemeente Cucq vestigde maar zich wel voor alle administratieve beslommeringen naar Le Touquet moest begeven. Na thuiskomst was hij dan ook “kuk”. Het mooie verhaal berust echter niet op waarheid want niet alleen is de uitdrukking veel ouder en komt zij ook elders in West-Vlaanderen voor, ook de afstand tussen Cucq en Le Touquet, waartussen toen overigens een tram reed, is niet van die aard dat men er ‘kuk’ van komt.



Op initiatief van Maurice Gorissen, oud-stadssecretaris van de stad Ieper en secretaris-schatbewaarder van de rijksmiddelbare scholen van Ieper en Poperinge en met de steun van burgemeester Colaert konden op 2 augustus 1915 enkele Belgische scholen de deuren openen.  Voor de Nederlandstalige kinderen werd er een lagere school ingericht in de eerder gedesaffecteerde chapelle Saint-André die toen in gebruik was als overdekte markthal, en zich bevond ter hoogte van het huidige postkantoor in Le Touquet. Mevrouw Molaert onderwees er de Vlaamse meisjes, de heer Wulus de jongens. Ook de Ieperse Middenschool, waarvan het personeel naar Le Touquet-Paris Plage was geroepen, kon die dag in enkele lokalen van de plaatselijke gemeenteschool openen, en dat meteen voor zo’n 80 leerlingen. Er kwam zelfs een proefveld voor de landbouwlessen van de Midden-school. De boeken van de Ieperse bibliotheek vonden ook een onderkomen in de Franse kustplaats maar een actieve bibliotheekwerking werd er niet opgezet, en de boeken bleven er in kisten bewaard tot de terugkeer in 1919. De Belgische vluchtelingen hadden niet alleen eigen kerkdiensten en eigen scholen, maar ook eigen verenigingen. Zo zorgde de Association Sportive Belge, tot stand gekomen in 1916, voor de enige nederlaag van de Football-Club Paris-Plageois! 

De Chapelle Saint-André deed vanaf 1915 dienst als de lagere school voor de Nederlandstalige kinderen in le Touquet-Paris Plage.



De Ieperse gemeenschap integreert zich goed ter plaatse. Wanneer bv. op 1 november 1917 op de plaatselijke begraafplaats de oorlogsslachtoffers worden geëerd, is burgemeester Colaert er een van de vier sprekers. Op dezelfde begraafplaats wordt overigens in augustus 1918 zijn dochter Renée begraven. Op 1 september 1921 wordt ze in Ieper herbegraven. Een andere prominente Vlaming die in Le Touquet-Paris-Plage overleed, was Jules Vuylsteker, burgemeester van Geluveld en in de tweede helft van de 19de eeuw lange tijd oud-secretaris van zowel Beselare als Geluveld. Het graf van Vuylsteker, gestorven in maart 1919, en zijn vier jaar eerder overleden echtgenote, bevindt zich nog steeds op de begraafplaats van zijn ballingsoord (foto onder). In totaal werden er 48 Belgische burgers en militairen begraven.



Vanaf januari 1919 worden er plannen gemaakt voor de terugkeer van de Ieperse administratie naar de ruïnenstad. Op zondag 23 februari 1919 houdt de Ieperse gemeenteraad op het gemeentehuis Le Touquet-Paris-Plage een zitting die maar liefst 10 uur duurt: van 9u ’s morgens tot 19u ’s avonds. Maar het was dan ook een erg belangrijke bijeenkomst: enkele weken daarvoor had de Britse minister van  oorlog, ene Winston Churchill, verklaard dat het zijn wens was om de Ieperse ruïnes te bewaren en berichten daarover waren ook al in de pers verschenen. De Ieperse vroede vaderen beslisten nu om te ijveren voor de wederopbouw van de stad. Enkele maanden later verlieten de Ieperse instellingen definitief Le Touquet-Paris-Plage, na ook officieel hun dankbaarheid geuit te hebben voor de wijze waarop zij in de Franse kustgemeente waren opgevangen.

Om de herinnering aan het Ieperse verblijf vast te leggen, ijverde de Société Académique van Le Touquet-Paris-Plage ervoor om de naam van Ieper aan een van de pleinen in de kustgemeente te geven. In februari 1935 besliste het gemeentebestuur van Le Touquet-Paris-Plage dan ook om de Jardin Public, die tijdens de Eerste Wereldoorlog even dienst gedaan had als aardappelveld, te herbenoemen tot ‘Jardin d’Ypres’ (foto onder). Zij werd op 30 juni 1935 ingehuldigd door de Ieperse burgemeester Van der Ghote en de maire van Le Touquet, Pouget. Een uitgebreide delegatie Ieperlingen, begeleid door de harmonie Ypriana, bracht die dag een bezoek aan Le Touquet-Paris-Plage. Ze brachten er achtereenvolgens een hulde aan de oorlogsdoden op de begraafplaats, werden er hartelijk ontvangen op het gemeentehuis, genoten er van een banket en woonden er een “fête nautique” bij waarbij de beide waterpoloploegen elkaar bekampten.

Korte tijd later besliste de stad Ieper op haar beurt om op gelijkaardige wijze hulde te brengen aan Le Touquet-Paris-Plage en de gastvrijheid die de gemeente haar had geschonken tijdens de Eerste Wereldoorlog. De Ieperse stadsarchitect Gabriel Gits kreeg opdracht een fontein te ontwerpen die de historische band tussen de Belgische martelaarstad en haar Franse gastgemeente voor altijd zou vastleggen. Zij kreeg een centrale plaats in het plantsoen omsloten door het Colaertplein - genoemd naar de burgemeester uit de Eerste Wereldoorlog - tegenover het station. Terzelfdertijd kreeg dit park de naam “Square Le Touquet”. De inhuldiging van de fontein en van de nieuwe parknaam zou plaats vinden op 10 september 1939. Echter, een week eerder hadden Frankrijk en Duitsland elkaar de oorlog verklaard en de inhuldiging werd verdaagd… om nooit meer plaats te vinden.  Tijdens de Duitse inval van mei 1940 werd het park trouwens beschadigd door vliegtuigbommen en het doorrijden van tanks, maar de schade kon makkelijk hersteld worden. 


 
Terwijl de naam "Square Le Touquet" nooit ingeburgerd raakte, was de fontein decennialang de enige stille getuige van de band tussen Ieper en de Franse kustplaats. De eeuwherdenking van de Grote Oorlog was dan ook het juiste moment om de gedachtenis aan de Franse gastvrijheid en het Ieperse verblijf in Le Touquet-Paris Plage opnieuw tot leven te wekken. De Ieperse gemeenteraad besliste bijgevolg op 3 oktober 2016 om (opnieuw) de naam van Le Touquetpark aan het plantsoen toe te kennen én om deze ook aan te duiden met een straatnaambord. De openluchttentoonstelling en het bezoek van een delegatie uit Le Touquet-Paris Plage ter gelegenheid van de opening op  26 mei 2018 waren een late, maar niet minder oprechte uiting van dankbaarheid vanwege Ieper aan de bevolking en het bestuur van haar Franse gastgemeente.

De fontein in het Le Touquetpark op een ansichtkaart
 

 
Bibliografie en bronnen:

• Stadsarchief Ieper: Het Ypersche, GA 01_124 (ontwerp fontein), MOD_545, SEC_448 en SEC_449 (briefwisseling burgemeester Colaert), O_TDI_70 (briefwisseling sercretaris Versailles) en Bib_111 (evacuatie van de stadsbibliotheek)
• Kenniscentrum in Flanders Fields Museum: René Colaert, Aimé Van Nieuwenhove
• Descamps, Jean: Le Touquet-Paris_plage pendant la guerre de 1914-1918. Le Touquet-Paris-Plage, 1924, 131 p. (réédité en 2016)
• Dezutter, Willy: Maurice Gorissen (1856-1924), een Brugse vrijmetselaar in Ieper. http://willydezutter.be/?p=581 (geconsulteerd op 2 maart 2018)
• Holuigue, Alain: La vie au Touquet-Paris-Plage pendant la Première Guerre mondiale. In: Mémoires de la Société Académique du Touquet-Paris-Plage 2014-2016. Le Touquet-Paris-Plage, 2017, p. 75-94
• Lyardet , Philippe: Les portraits du centenaire: René Colaert, bourgmestre au Touquet. In: Le Touquet-Paris-Plage Infos, Septembre 2011, p. 17.
• Lyardet, Philippe: Le paradis des sports et l’enfer de la guerre (1914-1918). In: Mémoires de la Société Académique du Touquet-Paris-Plage 2014-2016. Le Touquet-Paris-Plage, 2017, p. 165-172
• Noyer, Jacques: La paroisse du Touquet pendant la guerre 1914-1918. In: Mémoires de la Société Académique du Touquet-Paris-Plage 2014-2016. Le Touquet-Paris-Plage, 2017, p. 157-163
• Société Académique du Touquet-Paris-Plage: Le Touquet-Paris-Plage 1912-2012. Un siècle d’histoire(s). Montreuil-sur-Mer, 2012, 228 p. 
• Van Celst, Jean-Claude: Les réfugies au Touquet-Paris-Plage de 1914 à 1919. In: Mémoires de la Société Académique du Touquet-Paris-Plage 2014-2016. Le Touquet-Paris-Plage, 2017, p. 117-125.
• Met dank aan Willy Geldhof (Geluveld) en Marnick Gunst (Zonnebeke) voor de gegevens en foto’s in verband met burgemeester Vuylsteker van Geluveld.

Gepubliceerd op WO1.be op 26/04/2020.