Bijdrage overgenomen uit 'Diksmuide Info' - Oktober 2015
Auteurs: Aurel Sercu, Joeri Stekelorum, André Gysel en Chris Vandewalle

In juli 2014 lanceerde Annick Lefranc (Boulogne) een oproep op het internet: Qui sauvera le cimetière des réfugiés Belges de Neuville-sous-Montreuil? Deze oproep om de begraafplaats voor Belgische vluchtelingen in Neuvillesous-Montreuil te redden (zie www.1914-1918.be/cimetiere_neuville.php) kreeg ruchtbaarheid en belandde op de werktafel van de Westhoekburgemeesters. Genealogisch werd ook heel wat werk verricht door Aurel Sercu (Boezinge) en Joeri Stekelorum, voorzitter Familiekunde Westkust. Ook het stadsarchief Diksmuide zocht naar de identiteit van onze gevluchte Diksmuidelingen.

Het gaat over 600 vluchtelingen uit de Westhoek, waaronder 58 Diksmuidelingen, die tijdens WO I een onderkomen hadden gevonden in het opvangcentrum de Chartreuse, een voormalig kartuizerklooster in Noord-Frankrijk. Ze overleden er in de periode april 1915 tot april 1919 en werden in een nabije weide begraven. En sindsdien vergeten … Alle grafkruisjes zijn in de jaren 50 verdwenen van de weide. Het is de bedoeling de herinnering aan de overleden vluchtelingen terug levendig te houden.

Vele honderden vluchtelingen uit de Westhoek trokken richting Frankrijk toen de Duitse troepen bij de IJzerslag en de Eerste Slag om Ieper de Westhoek innamen. Er volgden er nog meer bij de Tweede Slag om Ieper, toen de Duitsers op 22 april 1915 met gifgas een doorbraak wilden forceren. Bijna iedereen die was achtergebleven, sloeg op de vlucht.

Van abdij naar hospitaal

Het was in die periode dat de Chartreuseabdij haar deuren opende voor vluchtende Westhoekers. De abdij in Neuville werd gesticht in 1324. Bij de Franse Revolutie werd ze aangeslagen, als nationaal goed, en raakte in verval. Deze abdij ‘Notre Dame des Prés’ werd in 1870 overgedragen aan de orde van de Kartuizers en heropgebouwd tot het hedendaags complex. In 1901 verplichtte de Franse wet op de scheiding tussen kerk en staat de religieuzen uit te wijken naar Engeland. De gebouwen verloren hun religieuze functie en werden geleidelijk aan een opvangcentrum. In 1907 werd de abdij een sanatorium. Bij het begin van de oorlog deed het sanatorium dienst als Frans militair hospitaal. Kort daarop, in april 1915, installeerde men er een hôpital civil Belge, een Belgisch burgerlijk ziekenhuis. Zo’n 3.000 Belgen hebben er verbleven: gezinnen, religieuzen, wezen en soldaten. Ruim 1.200 militairen werden er verzorgd, vooral herstellend van tyfusbesmetting.

Het Belgisch ziekenhuis vormde een klein dorp. Gemiddeld verbleven er 700 tot 1.000 personen. De Belgische regering was er vertegenwoordigd door directeur Jonlet en het bestuur werd verzekerd door Theodoor Plouvier. Hij zag het levenslicht in Kemmel op 12 januari 1870 en werd in juni 1893 priester gewijd in Brugge. Daarna was hij priester-leraar in het Sint-Aloysiuscollege van Diksmuide, waarvan hij in 1909 tevens directeur (principaal) werd. Samen met de Diksmuidelingen sloeg hij in de tweede helft van oktober 1914 op de vlucht voor het oorlogsgeweld. De taak om als een soort aalmoezenier de leiding te nemen over schoolkinderen, lesgevende zusters en iedereen die zijn heil zocht in de Chartreuse was hem op het lijf geschreven. Hij doopte er borelingen, leidde de plechtige communies en hield begrafenissen. Naast dokters en verpleegsters waren er ook een honderdtal personeelsleden.

Er was een eigen bakker, klompenmaker, schrijnwerker, kruidenier en naaiatelier. Werklieden namen er logistieke taken op zich. De vluchtelingen zelf staken ook de handen uit de mouwen. De kloosterzusters gaven er (huishoud)onderwijs aan de vrouwen. Daarnaast was er een colonie scolaire, een van de belangrijkste Belgische schoolkolonies tijdens de Eerste Wereldoorlog.

De groene weide of de voormalige ‘Belgische begraafplaats’ in Neuville-sous-Montreuil.



Het hospitaal werd officieel gesloten op 11 februari 1919. Volgens de overlijdensakten in de archieven van Neuville verbleven er nog personen tot eind april 1919. In 1919 werd Theodoor Plouvier pastoor benoemd in Hooglede. Op 26 januari 1924 overleed hij op 54-jarige leeftijd in Brugge.

De monstrans van Diksmuide

Ook ‘De Monstrans van Kerstmis 1914’ belandde in de Chartreuse. Voor hun vlucht uit Diksmuide hadden de Diksmuidse zusters van Sint-Vincentius hun monstrans in een koffertje onder de kolen verstopt. Zij meenden dat het oorlogsgeweld snel voorbij zou zijn. Kerstmis naderde, de oorlog bleef duren. Het werd koud, het vroor. Duitse soldaten haalden kolen uit de kelder en ontdekten het koffertje. Tijdens een kort kerstbestand bezorgde de Duitse majoor Anderson het koffertje in een zak met een touw over de dun bevroren IJzer terug aan de Belgen. Legeraalmoezenier Sabin Vandermeiren bezorgde het voorwerp aan de gevluchte onderpastoor Joseph Van Ryckeghem die de monstrans herkende en aan de zusters schonk. Zij verbleven op dat ogenblik nog in Izenberge, trokken later Frankrijk in en belandden in La Chartreuse de Neuville. Ze wijdden er zich vooral aan ouderenzorg. De hele oorlog werd de monstrans daar in een kapel bewaard. Na de oorlog brachten de zusters hun bezit terug mee naar België. Deze kloosterorde heeft nu nog een vestiging in Deftinge bij Geraardsbergen. Tijdens de herdenkingsperiode 2014-2018 is de monstrans te zien in de tentoonstelling ‘De IJzer, onze laatste hoop’ in het Museum aan de IJzer in de IJzertoren.

Hoge leeftijd en kinderen

Bij de lijst van de overledenen valt de hoge leeftijd enorm op met veel 60- en 70-plussers. 130 en 16 zijn respectievelijk ouder dan 80 en 90 jaar. De oudste overledene is 93 jaar en de jongste 11 maanden (uit Pervijze). Pijnlijk is de vaststelling dat er heel veel kinderen overleden zijn. In de leeftijdsgroep vijftien jaar en jonger tellen we er 71.

Het klooster La Chartreuse in Neuville-sous-Montreuil.



De 600 overlijdens situeren zich in de periode van eind april 1915 tot april 1919. Dit is een gemiddelde van twaalf per maand. De relatief hoge sterftecijfers in het eerste jaar van het verblijf van de Belgische vluchtelingen in de Chartreuse zijn wellicht te wijten aan de verzwakte toestand van veel vluchtelingen. Inderhaast vluchten zal voor velen een zware gezondheidsbelasting zijn geweest. Daarnaast was er de tyfus. Deze ziekte woedde in onze Westhoek vanaf eind december 1914 en brak ten volle door in het voorjaar van 1915. Sommige vluchtelingen waren wellicht al ziek toen ze veiliger oorden moesten opzoeken. Hierdoor kwamen ze verzwakt in de Chartreuse aan. Ook de Spaanse griep zal haar tol hebben  geëist. Deze griep-pandemie eiste naar schatting wereldwijd 20 à 100 miljoen doden.

De 58 vluchtelingen van Diksmuide

Hieronder een lijst van de overleden vluchtelingen uit Groot-Diksmuide. Hun stoffelijk overschot ligt nog steeds in een weide op enkele honderden meter van de Chartreuse. Wie informatie heeft over een van deze personen mag contact opnemen met het stadsarchief. De bedoeling is om alle informatie, samen met die van de andere gemeenten en instanties, te bundelen in een herinneringsbrochure.

BEERST

• Desnick Modest, overleden in het burgerlijk hospitaal op 23-03-1918. Hij werd geboren in Beerst op 21-09-1844 als zoon van Desnick Carolus en Bossuyt Rosalia.

DIKSMUIDE

• Catteeuw Clementina, overleden in het burgerlijk hospitaal op 28-01-1918. Zij werd geboren in Diksmuide op 08-08-1829 en was gehuwd met Blomme Petrus.
• Deceuninck Melania, overleden in het burgerlijk hospitaal op 02-02-1919. Zij werd geboren in Mannekensvere op 17-10-1836 en was gehuwd met Vandamme Hypolitus.
• Deleu Anna Theresia, overleden in het burgerlijk hospitaal op 30-05-1918. Zij werd geboren in Woumen op 23-10-1844 en was gehuwd met Dekemel Francis.
• Depoot Maria Theresia, overleden in het burgerlijk hospitaal op 16-02-1919. Zij werd geboren in Handzame op 28-10-1835 en was gehuwd met Lauwers Carolus.
• Desodt Cyrille, overleden in het burgerlijk hospitaal op 27-02-1916. Hij werd geboren in Diksmuide op 19-07-1894 als zoon van Desodt Pamphil en Claerebout Emma.
• Gouwy Pieter, overleden in het burgerlijk hospitaal op 30-12-1915. Hij werd geboren in Oostkerke op 17-01-1845 en was gehuwd met Catharina Desaever en Juliana Sinnesael.
• Henderyckx Paulina, overleden in het burgerlijk hospitaal op 19-02-1919. Zij werd geboren in Diksmuide op 12-07-1835 en was gehuwd met Dehouck Ludovicus.
• Huyghebaert Julia, overleden in het burgerlijk hospitaal op 09-03-1916. Zij werd geboren in Nieuwkapelle op 24-10-1915 als dochter van Huyghebaert Maria Ludovica.
• Morel Alouis, overleden in het burgerlijk hospitaal op 10-09-1918. Hij werd geboren in Keiem op 12-03-1859 en was gehuwd met Vansteene Idalia.
• Morreel Richardus, overleden in het burgerlijk hospitaal op 05-08-1915. Hij werd geboren in Diksmuide op 21-10-1859 en was gehuwd met Souvage Zulma.
• Neut Charles, overleden in het burgerlijk hospitaal op 13-03-1919. Hij werd geboren in Nieuwkapelle op 06-11-1830 en was gehuwd met Doeré Nathalie.
• Neut Benoit, overleden in het burgerlijk hospitaal op 28-12-1916. Hij werd geboren in Diksmuide op 31-08-1877 en was gehuwd met Deschepper Augusta.
• Vandamme Franciscus, overleden in het burgerlijk hospitaal op 31-01-1919. Hij werd geboren in Diksmuide op 01-09-1838 en was gehuwd met Looten Adelaida.
• Vandenbroucke Blanche, overleden in het burgerlijk hospitaal op 16-11-1917. Zij werd geboren in Diksmuide op 07-11-1900 als dochter van Vandenbroucke Frederick en Stroom Stephanie Romanie.
• Vanlerberghe Leopold, overleden in het burgerlijk hospitaal op 20-01-1918. Hij werd geboren in Woumen op 03-02-1839 en was gehuwd met Dezwarte Maria.
• Vantroyen Agnes, overleden in het burgerlijk hospitaal op 18-05-1918. Zij werd geboren in Diksmuide op 27-04-1908 als dochter van Vantroyen Gaston en Brunein Angeline.
• Vereecke Carolus, overleden in het burgerlijk hospitaal op 30-12-1916. Hij werd geboren in Diksmuide op 14-07-1840 als zoon van Vereecke Philippus en Decuyper Sophia.
• Vincke Adolphus, overleden in het burgerlijk hospitaal op 29-01-1919. Hij werd geboren in Diksmuide op 12-09-1845 en was gehuwd met Vandenberghe Celina.
• Vroome Irma, overleden in het burgerlijk hospitaal op 22-03-1919. Zij werd geboren in Diksmuide op 10-11-1874 als dochter van Vroome Ludovicus en Staelen Leontina.
• Wybau Marie-Louise, overleden in het burgerlijk hospitaal op 16-09-1918. Zij werd geboren in Keiem op 19-07-1847 en was gehuwd met Laurens Emiel.
• Wyllie Charles, overleden in het burgerlijk hospitaal op 04-07-1918. Hij werd geboren in Beerst op 16-03-1841 en was gehuwd met Feys Maria.

ESEN

• Bonte Julianus, overleden in het burgerlijk hospitaal op 14-05-1916. Hij werd geboren in Diksmuide op 15-02-1836 en was gehuwd met Alderweireldt Maria.
• Costenoble Jules, overleden in het burgerlijk hospitaal op 23-11-1915. Hij werd geboren in Esen op 14-01-1885 en was gehuwd met Vanhove Lucia.
• Vanlerberghe Leon, overleden in het burgerlijk hospitaal op 20-10-1916. Hij werd geboren in Esen op 06-03-1898 als zoon van Vanlerberghe Henri en Hoornaert Eugenia.

KAASKERKE

• Deturck Leopoldus, overleden in het burgerlijk hospitaal op 23-04-1916. Hij was gehuwd met Tant Romania en Verleende Clementina.
• Gheeraert Herculius, overleden in het burgerlijk hospitaal op 11-08-1918. Hij werd geboren in Alveringem op 08-07-1858 en was gehuwd met Vanmaldeghem Marie-Theresia.

KEIEM

• Vangaever Henri, overleden in het burgerlijk hospitaal op 11-11-1918. Hij werd geboren in Keiem op 23-03-1911 als zoon van Vangaever Désiré en Lootens Emma.

LAMPERNISSE

• Depoover Georgius, overleden in het burgerlijk hospitaal op 15-01-1916. Hij werd geboren in Lampernisse op 21-04-1914 als zoon van Depoover Olga.
• Labeau Maria Theresia, overleden in het burgerlijk hospitaal op 19-04-1918. Zij werd geboren in Houtem (Veurne) op 18-07-1829 en was gehuwd met Lefranc Pieter.
• Vanhove Catharina, overleden in het burgerlijk hospitaal op 04-03-1916. Zij werd geboren in Lampernisse op 27-07-1833 en was gehuwd met Degryse Carolus.

Luchtfoto van het klooster La Chartreuse in Neuville-sous-Montreuil.



NIEUWKAPELLE

• Boussemaere Aloysius, overleden in het burgerlijk hospitaal op 23-11-1917. Hij werd geboren in Nieuwkapelle op 02-07-1849 als zoon van Boussemaere Franciscus en Misselyn Sophia.
• Decaestecker Petrus, overleden in het burgerlijk hospitaal op 30-06-1916. Hij werd geboren in Langemark op 18-06-1894 als zoon van Decaestecker Carolus en Mortier Maria.
• Dequidt Carolus Ludovicus, overleden in het burgerlijk hospitaal op 06-02-1918. Hij werd geboren in Lo op 04-09-1839 en was gehuwd met Odaer Isabella Clara.
• Deruytter Pieter Jacobus, overleden in het burgerlijk hospitaal op 05-02-1916. Hij werd geboren in Zarren op 19-08-1849 en was gehuwd met Aernoudt Euphrasia Nathalia.
• Dolphen Henricus Carolus, overleden in het burgerlijk hospitaal op 10-03-1916. Hij werd geboren in Nieuwkapelle op 08-07-1887 als zoon van Pieter Alexander en Wackenier Philomena.
• Mathilde Clemence, overleden in het burgerlijk hospitaal op 25-05-1918. Zij werd geboren in Woumen op 14-05-1831 en was gehuwd met Victor Pieter Dominicus.
• Vansteene Joanna Theresia, overleden in het burgerlijk hospitaal op 24-10-1917. Zij werd geboren in Nieuwkapelle op 26-10-1841 en was gehuwd met Huyghebaert Engelbertus.
• Verheyde Remi Joseph, overleden in het burgerlijk hospitaal op 23-03-1916. Hij werd geboren in Neuville (Frankrijk) op 08-03-1916 als zoon van Marie Verheyde.

OOSTKERKE

• Annoot Julianus Arnoldus, overleden in het burgerlijk hospitaal op 30-07-1918. Hij werd geboren in Oostkerke op 12-04-1857 als zoon van Alexander Annoot en Degrave Sophia.
• Delanoye Daniel Marcel, overleden in het burgerlijk hospitaal op 13-01-1916. Hij werd geboren in Oostkerke op 20-06-1907 als zoon van Pieter Delanoye en Glorie Leonie.

OUDEKAPELLE

• Dolfen Engelbertus, overleden in het burgerlijk hospitaal op 28-08-1918. Hij werd geboren in Oudekapelle op 23-11-1859 en was gehuwd met Vermeersch Clemencia.
• Provoost Roger Robert Cornelius, overleden in het burgerlijk hospitaal op 25-01-1919. Hij werd geboren in Neuville (Frankrijk) op 02-05-1917 als zoon van Provoost Zoé Maria Cornelia.
• Vandepitte Anna Theresia, overleden in het burgerlijk hospitaal op 14-08-1915. Zij werd geboren in Woumen op 15-08-1843 en was gehuwd met Louw Engelbertus.
• Wackenier Josephina Maria Cornelia, overleden in het burgerlijk hospitaal op 05-05-1918. Zij werd geboren in Oudekapelle op 07-09-1894 als dochter van Augustus Cornelius & Claerebout Silvia.

PERVIJZE

• Bossaert Maria Theresia, overleden in het burgerlijk hospitaal op 12-06-1918. Zij werd geboren in Pervijze op 01-07-1840 en was gehuwd met Jacobus Franciscus.
• Declercq Engelbertus, overleden in het burgerlijk hospitaal op 31-12-1917. Hij werd geboren in Wilskerke op 10-05-1842 en was gehuwd met Sophia Susanna.
• Deconynck Augusta Rosalia, overleden in het burgerlijk hospitaal op 22-06-1918. Zij werd geboren in Pervijze op 30-06-1900 als dochter van Hendrik Carolus en Lombaert Irma Elisa.
• De Landtmeter Theresia, overleden in het burgerlijk hospitaal op 31-05-1918. Zij werd geboren in Sint-Pieters-opden-Dijk op 29-09-1824 en was gehuwd met Haverbeke Petrus Joannes.
• Deraedt Sophia Coleta, overleden in het burgerlijk hospitaal op 28-01-1917. Zij werd geboren in Pervijze op 06-03-1860 als dochter van Engelbertus Deraedt en Willaert Amelia Sophia.
• Dewilde Sophia, overleden in het burgerlijk hospitaal op 14-03-1919. Zij werd geboren in Pervijze op 14-09-1833 en was gehuwd met Vandenberghe Felix.
• Matten Catharina Coleta, overleden in het burgerlijk hospitaal op 11-01-1919. Zij werd geboren in Pervijze op 21-02-1835 en was gehuwd met Dedeckere Carolus Joannes.
• Thomaere Charles Louis, overleden in het burgerlijk hospitaal op 07-02-1916. Hij werd geboren in Oostkerke op 22-10-1865 en was gehuwd met Riviere Augusta.
• Vandenbussche Leopoldus Franciscus, overleden in het burgerlijk hospitaal op 29-03-1916. Hij werd geboren in Pervijze op 23-09-1847 als zoon van Joannes Vandenbussche en Berten Maria-Theresia.
• Vanstechelman Virginia Sophia, overleden in het burgerlijk hospitaal op 28-06-1915. Zij werd geboren in Avekapelle op 01-10-1847 en was gehuwd met Devroe Carolus Ludovicus.
• Warlop Rachella Lucia Juliana Maria, overleden in het burgerlijk hospitaal op 29-04-1918. Zij werd geboren in Pervijze op 09-03-1905 als dochter van Emiel Warlop en Duchatelez Sidonia.

VLADSLO

• Degrieck Juliana, overleden in het burgerlijk hospitaal op 08-10-1916. Zij werd geboren in Vladslo op 05-07-1856 en was gehuwd met Carbonez Henricus.
• Vermeulen Richardus, overleden in het burgerlijk hospitaal op 24-03-1917. Hij werd geboren in Vladslo op 02-04-1841 en was gehuwd met Devrome Romanie.

Info

Stadsarchief, Kleine Dijk 33 a, tel. 051 79 30 40, archief@stad.diksmuide.be

Info over de Chartreuse:

• www.lachartreusedeneuville.org/quand-lachartreuse-etait-belge.html
• www.rtbf.be/14-18/article_la-chartreuse-de-neuville-sous-montreuil.