Aan het sluizencomplex van de Ganzenpoot staan meerdere gedenktekens. Een wandeling van oost naar west brengt de bezoeker langs heel wat herinneringen aan de eerste wereldoorlog.

Het grootse monument voor Koning Albert I werd in 1937-1938 opgetrokken in streekeigen gele bakstenen. De oorlog heeft zijn stempel gedrukt op dit monument: de granaatsplinters in de klei (uit Stuivekenskerke in het frontgebied) laten roestvlekken achter op de stenen. Karel Aubroeck, die in de jaren 1930 ook de beelden van de vroegere IJzertoren kapte, maakte het ruiterstandbeeld.

Het 'British memorial to the missing' is een achtkantige witstenen zuil met twaalf bronzen tafels. Daarop staan 566 namen van Britse vermisten vond tijdens de operaties bij Antwerpen, begin oktober 1914, en aan de Belgische kust, vooral in juli 1917. In dit verband denken we meteen aan de talrijke naamloze graven van het even verderop liggende 'Ramscapelle Road Military Cemetery': rijen en rijen witte grafstenen in een zorgvuldig onderhouden grasveld, met aan de ene kant een witstenen 'Cross of Sacrifice' en aan de andere kant een witte 'War Stone'.

Verderop, voorbij het kanaal van Plassendale (met de Gravensluis), staat de kleine gedenkzuil voor de Franse 81e territoriale infanteriedivisie, die vanaf 30 oktober 1914 ingezet werd om het Belgische leger te versterken.

Voorbij de oude loop van de IJzer (of Kreek van Nieuwendamme) en de huidige IJzer (met de Iepersluis) staat het indrukwekkende IJzergedenkteken. Dit beeld van de Nieuwpoortse kunstenaar Pieter Braecke moest in het eeuwfeestjaar 1930 België voorstellen: een vrouw afgewend van de invaller uit het oosten, de kroon beschermend in de handen. De vier figuren tegen het voetstuk verbeelden de weerstand: een blinde, een gewonde, een zieke en een weerbare soldaat. In het kleine park staat ook het eenvoudige gedenkteken voor luitenant Calberg van de compagnie sapeurs-pontonniers van de Belgische genie, die bij het sluizencomplex het waterpeil van de inundatie in stand moest houden.

Voorbij de Noordvaart (het kanaal Veurne-Ambacht) staat de naamsteen die aan de inundatie herinnert. We staan voor één van de 25 ruitvormige stenen platen, opgericht door de provinciale overheid op plaatsen die een belangrijke rol speelden in de Eerste Wereldoorlog, maar waar tot dan toe geen gedenkteken opgericht was.

Aan de overkant van de weg staat een gedenkplaat waar de militaire sluiswachters van de compagnie een schuilplaats hadden.

Ook vermeldenswaard zijn de demarcatiepaal aan de Witte Brug (Brugsesteenweg) en het borstbeeld van de Nieuwpoortse schippersknecht Hendrik Geeraert boven de ingang van herberg 'De Sluiswachter', voorbij de Veurnesluis. Geeraert kreeg ook een monument op de stedelijke begraafplaats. In de nabijheid ligt een erepark voor de Nieuwpoortse oudstrijders.

(Bron : VERBEKE R, "Monumenten getuigen : militaire begraafplaatsen en gedenktekens" in "De IJzer")

Het gebied ten westen van de IJzer vormt een waterrijke laagvlakte. Zonder de duinen en een ingewikkeld stelsel afwateringskanalen, sluizen en verlaten zou dit gebied onder water lopen. Het kernstuk van dit alles ligt bij de ‘Ganzenpoot’, het sluizencomplex te Nieuwpoort.

Op 18 oktober 1914 stonden 75000 manschappen van het Belgisch leger opgesteld langs een front van 40 km langs de IJzer en het kanaal Ieper-IJzer (tot Steenstrate). De Duitse staf wilde de kanaalhavens Calais, Duinkerke, … veroveren om zo de aanvoer van geallieerde troepen en voorraden vanuit Engeland af te snijden. Een eerste poging om dit te beletten, gebeurde op bevel van generaal Dossin op 20 oktober.

Door een inundatie via de verlaten van het ‘springsas’ van de Oude IJzer op 21 oktober liep de polder van Nieuwendamme onder water. Dit gebeurde door de spontane medewerking van de Nieuwpoortse schipper Hendrik Geeraert.

Op 22 oktober staken Duitse troepen de IJzer over nabij de bocht van Tervate. Belgische tegenaanvallen slaagden er niet in de Duitsers terug over de gekanaliseerde IJzer te krijgen. Op 25 tot 29 oktober vielen de Duitse aanvallen voorlopig stil.

Op 26 oktober trokken de Belgen zich terug op/achter de berm van de spoorlijn van Diksmuide naar Nieuwpoort. De Veurnse onderzoeksrechter Feys suggereerde kolonel Wielemans, chef bij het hoofdkwartier van het Belgisch leger, een inundatie van het gebied tussen de spoorweg en de IJzer. Feys stelde ook voor om beroep te doen op de technische kennis van Karel Cogge, toezichter van de Veurnse Noordwatering. Cogge verstrekte de militaire overheid de technische bijzonderheden voor het overstromingsplan en legde ter plaatse de modaliteiten vast die men moest volgen. Alle openingen onder spoorwegberm werden gedicht.

Men probeerde op 27 oktober via de oude Veurnesluis een eerste keer het terrein tussen de spoorwegberm en de gekanaliseerde IJzer te inunderen. Dit leverde niet voldoende resultaat op. Op 29 oktober om 19.30 uur opende schipper Hendrik Geeraert en enkele manschappen van de genie onder leiding van kapitein Umé het verlaat van de Noordvaart. Tijdens het hoogtij stroomden miljoenen liters zeewater de Noordvaart in. Langzaam liep het terrein onder water. Tegen middernacht werd het verlaat gesloten om te beletten dat het water terug zeewaarts zou stromen bij laagtij. Deze handelingen zouden gedurende vier jaar geregeld herhaald worden om de inundatie op peil te houden… Het hernieuwde Duitse offensief van 30 oktober werd letterlijk versmoord.

Het gebied tussen de spoorwegberm en de IJzer werd een zompig gebied met eilandjes temidden van een blank gebied dat op de meeste plaatsen slechts enkele tientallen cm onder water stond. Na enkele weken van harde gevechten stabiliseerde het front zich hier meer dan op andere plaatsen. Het beperkte de Belgische verliezen door beschietingen maar het tastte de gezondheid aan van de soldaten die hun dagen in deze modderomgeving moesten doorbrengen.