139 begraafplaatsen en herdenkingssites van WO I langs het Westelijk front worden ingeschreven op de UNESCO-Werelderfgoedlijst. Het gaat over sites in Vlaanderen, Wallonië en Frankrijk. Die beslissing is genomen op 20 september 2023 tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van het Werelderfgoedcomité.

Vlaams minister van Onroerend Erfgoed Matthias Diependaele: ‘Ik ben heel blij dat het Werelderfgoedcomité deze begraafplaatsen en herdenkingssites van WO I op de Werelderfgoedlijst heeft geplaatst. In Vlaanderen is die herdenking een levende traditie die ondertussen deel uitmaakt van onze identiteit, denk maar aan de Last Post die elke avond aan de Menenpoort in Ieper weerklinkt. Het is zo belangrijk dat we het verhaal van de Eerste Wereldoorlog blijven vertellen: een verhaal dat mensen van over de hele wereld verbindt met elkaar en met onze regio. Het grote aantal herdenkingstoeristen dat jaarlijks de Westhoek bezoekt toont aan dat we een universeel verhaal vertellen. Vlaanderen zet zich met deze vredesboodschap op de kaart.’

De aanhouder wint

Frankrijk, Wallonië en Vlaanderen werken al meer dan vijftien jaar aan het voorstel. In 2018 werd het dossier een eerste keer bij het Werelderfgoedcomité voorgelegd. Op dat moment was de tijd niet rijp, het comité stond erop dat er eerst een uitgebreide reflectie en visie op de werelderfgoederkenning van plaatsen gelinkt aan recente conflicten zou komen. Objectiviteit en integriteit spelen een belangrijke rol in de Werelderfgoedconventie en het herdenken van oorlog blijft gevoelige materie. Het comité wil absoluut vermijden dat een inschrijving op de Werelderfgoedlijst verdeeldheid in de hand werkt.

Begin dit jaar gaf het Werelderfgoedcomité groen licht. Het dossier mocht herkansen.



‘In dit soort dossiers ga je niet over één nacht ijs. Het is een werk van lange adem, je hebt tijd nodig om met heel veel mensen tot een gedragen project te komen, een gemeenschappelijk project waar elk zijn identiteit en cultuur kan in herkennen. Ik ben trots dat ik de campagne die mijn voorganger Geert Bourgeois in gang zette nu kan afmaken. Ook de bilaterale contacten die ik met de comitéleden kon leggen, hebben duidelijk hun vruchten afgeworpen. In de Westhoek is de herinnering aan de oorlog van meer dan 100 jaar geleden nog heel tastbaar en voor de bewoners een dagelijkse realiteit. Er worden nog steeds lichamen van soldaten gevonden. In de mate van het mogelijke proberen we hen een naam te geven en krijgen deze jonge mannen een laatste rustplaats op één van de begraafplaatsen. We werken daarvoor internationaal samen’, aldus Vlaams minister Matthias Diependaele. ‘De steden Diksmuide, Ieper en Nieuwpoort tellen nu elk twee werelderfgoedsites, ze bezitten immers elk een belfort dat al erkend is als werelderfgoed. Het zijn steden met een roemrijk verleden, plekken in Vlaanderen waar we terecht trots op mogen zijn en die een belangrijke boodschap van ‘nooit meer oorlog’ elke dag opnieuw laten weerklinken.’

27 sites in Vlaanderen erkend als werelderfgoed

De 27 Vlaamse sites die zijn opgenomen zijn: Monument voor de vermisten Nieuport Memorial (Nieuwpoort), Duitse militaire begraafplaats Vladslo (Diksmuide), Crypte van de IJzertoren (Diksmuide), Belgische militaire begraafplaats Oeren (Alveringem), Belgische militaire begraafplaats Houthulst (Houthulst), Duitse militaire begraafplaats Langemark (Langemark-Poelkapelle), Canadees Monument The Brooding Soldier (Langemark-Poelkapelle), Gemenebest militaire begraafplaats Tyne Cot cemetery (Zonnebeke), Cluster van Gemenebest militaire begraafplaats Doelbos (Zonnebeke), Gemenebest militaire Essex Farm cemetery (Ieper), Cluster van Gemenebest militaire begraafplaats Pilkem (Ieper), Monument voor de vermisten Menin Gate (Ieper), Gemenebest militaire begraafplaats Bedford House cemetery (Ieper), Cluster van Gemenebest militaire begraafplaats Palingbeek (Ieper), Cluster van militaire begraafplaatsen Kemmelberg (Heuvelland), Cluster van Gemenebest militaire begraafplaats Spanbroekmolen (Heuvelland), (N-)Iers monument Island of Ireland Peace Tower (Mesen) en Gemenebest militaire begraafplaats Lijssenthoek (Poperinge).

Veel partners

Het dossier kwam tot stand dankzij een intensieve samenwerking tussen het agentschap Onroerend Erfgoed, het Waalse Agentschap voor Erfgoed en de Franse Association des Sites et Paysages de Mémoire de la Grande Guerre. Daarnaast werden diverse lokale partners en de belangrijkste beheerders van de betrokken sites nauw betrokken. Die beheerders zijn in dit verhaal echt wel bijzonder: de Commonwealth War Graves Commission, de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge en de American Battle Monuments Commission hebben het erfgoed opgericht dat vandaag door het Werelderfgoedcomité erkend wordt. Ze dragen er al honderd jaar zorg voor.

Vlaams minister Matthias Diependaele zorgde tijdens een bezoek eind vorig jaar aan de Commonwealth War Graves Commission dat de samenwerking rond het werelderfgoeddosier opnieuw opgenomen werd. Op het terrein is die erg intensief, minister Diependaele kende in november 2022 een premie van 1,6 miljoen euro toe voor de restauratie van de Menenpoort.

Claire Horton, Directeur-generaal van de Commonwealth War Graves Commission: ‘We zijn erg blij dat een groot aantal van onze iconische begraafplaatsen en gedenktekens langs het voormalige Westelijk Front de status van Werelderfgoed hebben gekregen. Door de uitzonderlijke universele waarde van deze gedenkplaatsen te erkennen - plaatsen die het offer herdenken van mensen van vele naties, geloofsovertuigingen en etniciteiten – wordt ook de meer dan honderdjarige zorg voor deze plaatsen door de CWGC erkent. Dankzij de Werelderfgoedstatus wordt het mondiale belang van deze ‘Stille Steden’ onderschreven en de noodzaak om de oorlogsslachtoffers blijvend te herdenken. Deze onderscheiding zorgt er ook dat we een nog breder en diverser publiek in de toekomst kunnen aanspreken’.

‘We zijn zowel de Vlaams-Waalse als de Franse delegatie dankbaar voor hun steun aan het voorstel en om ons te betrekken bij het overleg tijdens het hele proces. We kijken ernaar uit om met al onze partners samen te werken om "deze stille getuigen van de verwoesting van de oorlog" de stem te geven die ze verdienen.’

Internationale uitstraling

Deze nieuwe inschrijving is niet enkel mooi nieuws voor Frankrijk, Vlaanderen en Wallonië. Dit erfgoed behoort ook toe aan de meer dan 130 landen waarvan de gesneuvelden hun laatste rustplaats kregen in onze regio. Veel van die landen bestonden ten tijde van de Eerste Wereldoorlog nog niet. De inschrijving van die begraafplaatsen en herdenkingssites als werelderfgoed zorgt ervoor dat hun bijdrage erkend wordt en blijft. Bezoekers van over de hele wereld herdenken hier hun voorouders en vinden hier troost. Het zijn ook plekken die uitnodigen tot bezinnen en die tastbaar de mondiale geschiedenis vertellen. Het Werelderfgoedcomité heeft nu erkend dat dit erfgoed zo belangrijk is voor de wereldgemeenschap dat we ze veilig, en liefst voor eeuwig, aan toekomstige generaties willen doorgeven.

Over het Werelderfgoedcomité

In het Werelderfgoedcomité van Unesco zijn 21 landen vertegenwoordigd. Lid zijn van het comité werkt via een beurtrol die elke vier jaar wisselt. België is momenteel lid van het Werelderfgoedcomité tot eind 2025. Naast België zijn er nog twintig andere leden die beslissen over (onder andere) de inschrijving (of schrapping) op de werelderfgoedlijst of die kunnen besluiten om sites op de lijst van Werelderfgoed in Gevaar te plaatsen.
Werelderfgoed in Vlaanderen

Dankzij deze inschrijving op de lijst van het Unesco Werelderfgoed telt ons land nu 16 inschrijvingen op de lijst. In Vlaanderen gaat het om volgende monumenten/sites:

• 13 Vlaamse begijnhoven
• 26 belforten (naast nog 30 andere belforten in Wallonië en Noord-Frankrijk)
• het historische centrum van Brugge
• het woonhuis-atelier-museum Plantin-Moretus in Antwerpen
• de woning Guiette, onderdeel van de serie rond het oeuvre van Le Corbusier
• het Zoniënwoud, onderdeel van een serie van oude en ongerepte beukenwouden in Europa
• Wortel-Kolonie, onderdeel van de serie Koloniën van Weldadigheid