Ieper, het martyrium van 14/18 door Duitse ogen

De belangstelling voor 14/18 is enorm, iets dat bijvoorbeeld blijkt uit de enorme stroom boeken die over dit onderwerp verschijnt. Verreweg het grootste deel van de boeken is geschreven door Britten en wat betreft opinie en invalshoeken verschillen de boeken over het algemeen weinig van elkaar. Het lijkt daardoor alsof 'de overwinnaar nog steeds de geschiedenis schrijft' en bovendien zijn maar weinig boeken helemaal vrij van chauvinisme.

Eigenlijk is er maar weinig veranderd aan de beeldvorming zoals die vlak na de oorlog aanwezig was. De toen heersende opinie is in de recente Britse boeken over het algemeen nog steeds dominant aanwezig. Als we kijken naar de bibliografieën van toonaangevende hedendaagse auteurs op het gebied van de Eerste Wereldoorlog dan valt op dat ze weinig tot geen Duitse bronnen, en slechts heel af en toe een Franse bron, gebruiken. De vraag komt zelfs op of deze auteurs wel toegang tot de Duitse taal hebben en tot het in de meeste Duitse primaire bronnen gebruikelijke Frakturschrift. In ieder geval is er sprake van een op zijn minst eenzijdig beeld.

Richard Heijster, een Nederlandse auteur die o.a. de bestsellers Verdun. Breuklijn der Beschaving, Ieper 14/18 en Mysterie 14/18, de Eerste Wereldoorlog onverklaard schreef, doorbreekt dit beeld zonder partij te willen kiezen.

Aan de hand van 300 citaten en met behulp van ruim 180 illustraties en kaarten vertelt Heijster in zijn Krieg.

Ieper, het martyrium van 14/18 door Duitse ogen het schokkende verhaal van de strijd bij Ieper tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hij citeert daarvoor hoofdzakelijk Duitse ooggetuigen. Verhalen afkomstig uit het geallieerde kamp gebruikt hij slechts ter ondersteuning van de Duitse verhalen. Duidelijk wordt dat de Duitse soldaten, in tegenstelling tot WOII, toen niet voor verderfelijke idealen vochten. Rassenhaat was niet een van de drijfveren. Net zoals hun tegenstanders dachten de meeste Duitsers voor een rechtvaardige zaak te strijden. De ellende aan de fronten was bij geen enkele partij uniek en de dood die in het verschiet lag was voor iedereen gelijk: uiteengereten worden door een granaat of kogel, creperen door ingeademd strijdgas, opengesneden worden door een bajonet, levend begraven worden door een instortende loopgraaf of overlijden aan zoiets weinig heroïsch als een ziekte opgelopen door de erbarmelijke leefomstandigheden. Het werkelijke onderscheid tussen de elkaar op leven en dood bestrijdende soldaten was het dragen van een ander uniform en het spreken van een verschillende taal. De tegenstanders waren lotgenoten en zelfs de passages waaruit Duits patriottisme blijkt, lijken sterk op die van hun opponenten. Ze zijn net zo zuiver van toon; aan welke zijde een soldaat zich bevond, werd alleen maar bepaald door waar zijn wieg had gestaan.

Wat betreft de schuldvraag over het ontstaan van de Grote Oorlog zijn de historici het nu nog steeds oneens. Wel is inmiddels duidelijk dat de Duitse alleenschuld, zoals in het Verdrag van Versailles werd opgenomen, flink achterhaald is en dat de daaruit voortvloeiende sancties alleen maar tot wraakgevoelens konden leiden. Ook is duidelijk dat het sfeerbeeld van 'those glorious days' toe is aan een revisie. De mannen die zich bij Passchendaele centimeter na centimeter vooruitvochten of zich er verdedigden, terwijl ze tot hun middel in de ijskoude modder stonden, probeerden op de eerste plaats te overleven en hielden zich niet bezig met zoiets nobels als King and Country of Volk und Vaterland. Nog steeds willen sommige Britse historici ons doen geloven dat hun legers in het Vlaanderen van 1917 een klinkende overwinning behaalden, terwijl maarschalk Haig daar zijn strategische doelstelling opportunistisch bijstelde in een tactische en dat ten koste van maar liefst 310.000 geallieerde mannen.

De kracht van Heijsters boek is de neutraliteit en het vermogen van de auteur de juiste nuances te kiezen. Hij laat eindelijk de stemmen horen van hen die vergeten leken: de Duitsers die vochten tijdens het volkomen uit de hand gelopen conflict dat de 20e eeuw vorm gaf. De grote verdienste van het boek is dat het de heersende opinie wat betreft de gevechten bij Ieper bijstelt en zo een belangrijke aanvulling vormt op de eerder verschenen literatuur. Heijster komt tot de conclusie dat de gevechten bij Ieper geen strijd van Het Goed tegen Het Kwaad was, maar een strijd waarbij mensenlevens niet meer dan cijfertjes voor statistieken waren. Dat gold voor zowel de Britse als de Duitse zijde. De Duitse officier Franz Schauwecker had gelijk toen hij over Third Ypres schreef 'daß der Mensch sich nicht mehr der Maschine, sondern die Maschine sich des Menschen bedient…' (De mens maakt niet meer gebruik van machines, maar de machines maken gebruik van mensen.)

Technische fiche:

• 22,50 euro
• Paperback
• 392 pagina's
• ISBN 90 209 6515 8

Gepubliceerd 25/04/2006.